Czy tajemnica bankowa przestanie być tajemnicą? Jakie prawo przygotowują posłowie ludowi?

Rada Najwyższa przygotowuje się do drugiego czytania ustawy 11043, która ma na celu poprawę funkcji Narodowego Banku Polskiego w zakresie państwowej regulacji rynków usług finansowych. Dokument zawiera m.in. zapisy dotyczące tajemnicy bankowej i trybu jej ujawniania.

Tajemnica bankowa i kto może mieć do niej dostęp

Tajemnica bankowa na Ukrainie jest gwarantowana na poziomie legislacyjnym zarówno dla osób fizycznych, jak i prawnych. Zgodnie z art. 60 ustawy „O bankach i działalności bankowej” są to:

• informacje o rachunkach bankowych klientów, w szczególności rachunków bankowych korespondencyjnych w Narodowym Banku Ukrainy;
• informacje o transakcjach dokonanych na rzecz lub w imieniu Klienta, transakcjach przez niego dokonanych;
• sytuacja finansowa i ekonomiczna klientów;
• informacje dotyczące organizacji i realizacji zabezpieczeń banku oraz osób znajdujących się na terenie banku;
• informacje o strukturze organizacyjno-prawnej podmiotu prawnego klienta, jego osobach zarządzających, obszarach działalności;
• informacje o działalności handlowej klientów lub tajemnice handlowe, wszelkie projekty, wynalazki, próbki produktów i inne informacje handlowe;
• informacje dotyczące sprawozdawczości dla pojedynczego banku, z wyjątkiem tych, które podlegają publikacji;
• kody stosowane przez banki w celu ochrony informacji;
• informacje o osobie zamierzającej zawrzeć umowę o kredyt konsumencki, uzyskane w trakcie oceny jej zdolności kredytowej;
• informacje dotyczące organizacji i realizacji gromadzenia środków pieniężnych i/lub transportu wartości walutowych;
• informacje o bankach lub klientach banków, które są zbierane od banków w trakcie wykonywania nadzoru bankowego, dewizowego, nadzoru (nadzoru) nad systemami płatniczymi i systemami rozliczeniowymi oraz nadzoru w zakresie zapobiegania i zwalczania legalizacji (prania) dochody z przestępczości, finansowania terroryzmu i finansowania rozprzestrzeniania broni masowego rażenia;
• informacje o bankach lub klientach banków otrzymane przez Narodowy Bank Ukrainy na podstawie umowy międzynarodowej lub na zasadzie wzajemności od organu nadzoru bankowego innego państwa;
• decyzja Narodowego Banku Polskiego o zastosowaniu środków egzekucyjnych, z wyjątkiem decyzji o nałożeniu kar finansowych, o uznaniu banku za niewypłacalny, o cofnięciu licencji bankowej i likwidacji banku.

Banki są zobowiązane do zapewnienia zachowania tajemnicy bankowej, w szczególności poprzez ograniczenie kręgu osób mających dostęp do istotnych informacji.

Jednakże art. 62 ustawy „O bankach i działalności bankowej” przewiduje tryb ujawniania tajemnicy bankowej. Zatem informacji o transakcjach, rachunkach bankowych lub kartach płatniczych bank może udzielać wyłącznie:

• sami klienci (ich przedstawiciele);
• decyzją sądu;
• organy ścigania lub organy rządowe posiadające odpowiednie uprawnienia, ale tylko w przypadkach, w sposób i w zakresie określonym w ustawie „O bankach i działalności bankowej”.

W listopadzie 2023 r. posłowie ludowi dokonali już zmian w prawie. Narodowy Bank z kolei zaktualizował Zasady przechowywania, ochrony, wykorzystywania i ujawniania tajemnicy bankowej. Zmiany weszły w życie 20 marca 2024 roku.

„Zgodnie z normami poprzedniego wydania Ustawy Ukrainy „O bankach i działalności bankowej” funkcjonariusze organów ścigania mogli żądać od banków numerów rachunków bankowych, ich sald i przeprowadzanych transakcji. Lista ta została uzupełniona o możliwość uzyskania informacji o numerze karty płatniczej klienta banku.

Udzielenie istotnych informacji może nastąpić wyłącznie na żądanie Prokuratury Ukrainy, Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, Państwowego Biura Śledczego Ukrainy, Policji Narodowej Ukrainy, Narodowego Biura Antykorupcyjnego Ukrainy, Biura Bezpieczeństwa Gospodarczego Ukrainy , Narodowa Agencja Zapobiegania Korupcji, Narodowa Agencja Ukrainy ds. Identyfikacji, wyszukiwania i zarządzania aktywami uzyskanymi w wyniku korupcji i innych przestępstw” – wyjaśnił organ regulacyjny.

NBU wyjaśniło, że informacje o numerze karty płatniczej pomogą funkcjonariuszom organów ścigania w prowadzeniu dochodzeń w sprawie oszustw płatniczych, w szczególności wyłudzenia środków za pomocą inżynierii społecznej, phishingu i tym podobnych.

„W końcu transakcje płatnicze można realizować wirtualnie i bez numeru rachunku, a jedynie z wykorzystaniem numeru karty płatniczej” – podkreślił Narodowy Bank.

Jakie zmiany proponuje się?

Zgodnie z projektem ustawy nr 11043 chcą uzupełnić art. 62 ustawy „O bankach i działalności bankowej” o klauzulę, zgodnie z którą informacje o osobach prawnych i fizycznych, stanowiące tajemnicę bankową, banki ujawniają „Policja Narodowa Ukrainy – w przypadkach i w zakresie określonym w art. 31 ustawy Ukraina „O usługach płatniczych”.

Jednocześnie art. 31 ustawy „O usługach płatniczych” zostanie uzupełniony o nową część 7. Zgodnie z nią, jeżeli dostawca usług płatniczych otrzyma od Policji Narodowej Ukrainy, której zadaniem jest realizacja polityki państwa w z zakresu zwalczania cyberprzestępczości pisemny (elektroniczny) wniosek w sprawie realizacji transakcji płatniczej użytkownika, jeżeli operacja ta nosi znamiona przestępstwa przewidzianego w art. 185, 190-192, 200, 361, 361-2, 362- 363 (patrz tabela poniżej) Kodeksu karnego Ukrainy, taki dostawca jest zobowiązany w możliwie najkrótszym czasie (ale nie później niż 24 godziny od otrzymania żądania) przekazać następujące informacje

• kwota i waluta transakcji płatniczej;
• data transakcji płatniczej;
• rodzaj transakcji płatniczej;
• dane geoprzestrzenne, adres IP, adres urządzenia do komunikacji na odległość (w tym aplikacji płatniczej) lub urządzenia płatniczego, za pomocą którego dokonano transakcji płatniczej (jeżeli występuje), a w przypadku transakcji płatniczej za pośrednictwem kasy fiskalnej – środki pieniężne adres rejestrowy (jeśli jest dostępny);
• dane identyfikacyjne odbiorcy: w przypadku osoby fizycznej – nazwisko, imię i nazwisko rodowe (jeśli są dostępne), numer ewidencyjny dowodu rejestracyjnego podatnika; w przypadku osoby prawnej - imię i nazwisko, kod identyfikacyjny zgodnie z Jednolitym Państwowym Rejestrem Przedsiębiorstw i Organizacji Ukrainy;
• pełna nazwa dostawcy usług płatniczych odbiorcy;
• unikalny identyfikator odbiorcy i/lub pełny numer elektronicznego instrumentu płatniczego i/lub rachunku odbiorcy;
• nazwa i kod nabywcy (jeśli jest dostępny);
• identyfikator urządzenia płatniczego (jeśli jest dostępny);
• kod identyfikujący transakcję w systemie płatności (jeśli jest dostępny);
• unikalny identyfikator płatnika i/lub pełny numer elektronicznego instrumentu płatniczego i/lub rachunku płatnika.

Krytyka projektu ustawy

Główny Departament Prawny Rady Najwyższej przeprowadził analizę projektu ustawy i przedstawił wnioski dotyczące zmian w art. 31 ustawy „O usługach płatniczych”.

Są przekonani, że mówimy o niezwykle szerokim wolumenie informacji. Jednocześnie ustawodawca nie ograniczył podstaw skierowania przez Policję wniosku do banku.

„Nie jest również jasne, w jaki sposób dostawca usług płatniczych ustali, czy transakcja zawiera elementy przestępstwa” – zauważyła w swoich ustaleniach Generalna Dyrekcja Prawna.

Ponadto takie podejście legislacyjne nie uwzględnia wymogów drugiej części art. 32 Konstytucji Ukrainy (dotyczących ochrony poufnych informacji o osobie) i nie odpowiada kryterium jakości prawa w kontekście wymogów tego samego artykułu Konstytucji, gdyż stoi w sprzeczności z takimi elementami praworządności, jak pewność prawa i zakaz arbitralności, która może prowadzić do naruszenia konstytucyjnego prawa każdego człowieka do życia prywatnego, stoi w sprzeczności ze stanowiskami prawnymi Sądu Konstytucyjnego Ukrainy, nie jest zgodne z aktami międzynarodowymi, a także nie uwzględnia praktyki

Jednocześnie w tekście prezentowanego projektu nie ma norm prawnych, które łączyłyby ograniczenia praw obywateli chronionych Konstytucją z interesami bezpieczeństwa narodowego, dobrobytu gospodarczego i praw człowieka.

„W konsekwencji wprowadzenie rozpowszechniania „informacji o całym posiadanym majątku (majątku) i zobowiązaniach osób”, czyli informacji poufnych, bez zgody właścicieli tych danych, jest nieuzasadnione, nieproporcjonalne i takie, że nie uwzględnia pod uwagę wymogi art. 3 Konstytucji Ukrainy” – podkreślają eksperci.

Swoje przemyślenia na temat projektu ustawy wyraził także prawnik Jurij Demczenko:

„Policja na podstawie wniosku elektronicznego – a nie nakazu sądu, tylko wniosku elektronicznego – może uzyskać wszystkie informacje na temat transakcji bankowych danej osoby. Nawet do momentu, w którym zostały wykonane, czyli dane geolokalizacyjne, urządzenie, z którego wykonano operacje i tym podobne. Zasadniczo jest to prześladowanie danej osoby”.

Zdaniem prawnika ustawa nr 11043 stanowi ingerencję w życie prywatne, gdyż dzięki informacjom o transakcjach płatniczych można dowiedzieć się, w jakim kraju lub mieście przebywa dana osoba. Ponadto dokument narusza normy Konstytucji oraz Konwencji o ochronie praw i wolności. Demczenko sugeruje, że w przypadku przyjęcia tej ustawy wielu Ukraińców zamknie swoje karty i pożegna się z ukraińskim systemem bankowym.

„To okropne, bo policja będzie wiedziała, gdzie jesteś i w jakim kraju. Zapłaciłeś na stacji benzynowej w Polsce lub pojechałeś do Niemiec, kupiłeś coś w supermarkecie, a to wszystko zobaczy policja. Jest to naruszenie Konstytucji i prawa do poufności informacji. Taka informacja powinna być przekazywana wyłącznie na podstawie postanowienia sądu” – podsumowuje prawnik.

Znowu o krople pieniędzy

W szczególności projekt ustawy 11043 powstał na podstawie porozumień pomiędzy Ukrainą a Międzynarodowym Funduszem Walutowym. Nasze państwo zobowiązało się do zaostrzenia wymogów regulacyjnych wobec uczestników rynku płatniczego i zwiększenia wymagań dotyczących ich kapitału.

Ponadto w dokumencie mowa o podwyższeniu wysokości kar dla dostawców usług płatniczych (w szczególności banków), które będą proporcjonalne do osiąganych przez nich dochodów. Kara wyniesie do 5% kwoty transakcji przeprowadzonych z naruszeniem. Teraz maksymalna kara wynosi 170 tysięcy hrywien.

Faktem jest, że podczas prac tymczasowej komisji śledczej Rady Najwyższej już wcześniej stało się jasne, że niektórzy uczestnicy rynku płatniczego dopuścili się różnych naruszeń. Na przykład wykonaliśmy przelewy na rzecz organizatorów gier hazardowych, którzy działają bez licencji; zastąpione kody transakcji płatniczych (błędne kodowanie); zniekształcone informacje, które powinny towarzyszyć transakcji płatniczej itp.

Generalnie projekt ustawy skierowany jest do uczestników rynku usług płatniczych, jednak eksperci są przekonani, że dotknie on każdego, kto dokonuje przelewów. W końcu prawie każdą transakcję płatniczą można uznać za potencjalnie nielegalną. Wszystko w związku ze zwiększoną odpowiedzialnością uczestników rynku płatniczego. Łatwiej im zablokować operację, niż otrzymać wielomilionową karę od Narodowego Banku Polskiego.

Dlatego też, jeśli zostanie przyjęty projekt ustawy 11043, będzie on doskonale uzupełniał nowe ograniczenia NBU dotyczące transferów kartami, które zaczną obowiązywać 1 października.

Przypomnijmy, że od 1 października przez sześć miesięcy będzie obowiązywał limit 150 tys. UAH miesięcznie na weekendowe przelewy z karty na kartę. Będzie dotyczyć wszystkich rachunków klientów w jednym banku. Jak wyjaśnił Narodowy Bank, takie kroki są potrzebne, aby zwalczać nielegalną działalność, przede wszystkim tzw. „zrzuty”. Organ regulacyjny obiecuje, że ani wolontariusze, ani zwykli Ukraińcy nie ucierpią na tej decyzji.