Wkrótce parlament po raz drugi będzie uchwalał budżet państwa w warunkach wojny na pełną skalę. Wszystkie urzędy aktywnie przygotowują główny dokument finansowy, według którego nasz kraj będzie żył przez cały przyszły rok.
Ministerstwo Finansów Ukrainy zaproponowało innowację, która znacząco pogorszy stan budżetów lokalnych. Planowane jest całkowite wycofanie ze społeczności lokalnych podatku dochodowego od osób fizycznych (NDFL) z tytułu wsparcia pieniężnego personelu wojskowego i funkcjonariuszy organów ścigania. Wszystko w imię wzmocnienia zdolności obronnych kraju.
Zdecydowanie dobry zamiar! Ale czy ktoś obliczył, że taka decyzja może mieć fatalne skutki dla życia wspólnot terytorialnych? Czy ktoś obliczył miliardową pomoc, jaką społeczności przekazują wojsku?
Na przykład w budżetach regionalnych i lokalnych obwodu lwowskiego w ciągu 8 miesięcy tego roku przeznaczono ponad 3 miliardy hrywien na wsparcie formacji wojskowych i potrzeby osób wewnętrznie przesiedlonych.
I tak Lwowska Administracja Obwodowa – 1 miliard 230 milionów hrywien, lokalne budżety regionu (Lwów, Jaworów, Nowojaworowsk, Solonka, Czerwonograd, Złoczów, Sambor, Stryj) – 1,8 miliarda UAH. Za te fundusze jednostki wojskowe zakupiły następnie potrzebne zaopatrzenie i sprzęt wojskowy.
Liderzy społeczności byli oczywiście zaskoczeni wiadomością o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nie jest jasne, dlaczego w tak trudnych czasach konieczne jest wstrząsanie fundamentami każdego silnego kraju – zdrowej finansowo i stabilnej wspólnoty terytorialnej.
To właśnie podatek dochodowy od osób fizycznych stanowił lwią część dochodów budżetów lokalnych, w szczególności wspólnot terytorialnych. W ostatnich latach wdrożono jeden z głównych elementów reformy decentralizacyjnej – wzmocnienie autonomii i niezależności finansowej samorządów.
Według różnych szacunków, dzięki tej reformie, którą nazywa się najbardziej udaną, budżety gmin terytorialnych zebrały od 5% do 120% więcej podatków lokalnych, a gminy zaczęły je wydawać na własne potrzeby.
Wszyscy widzieliśmy, jak zmieniły się nasze wsie i miasta. Istnieje motywacja do pracy na wyniki, pozyskiwania nowych przedsiębiorstw, tworzenia nowych miejsc pracy i, co za tym idzie, zwiększania wpływów podatkowych.
Około 60% własnych dochodów pochodzi z podatku dochodowego od osób fizycznych. Pieniądze dla lokalnych społeczności! Czyż nie takie było hasło decentralizacji? Co teraz czeka społeczność? Podam kilka liczb i przykładów z najbliższej przyszłości życia na Ziemi Lwowskiej.
Dla obwodu lwowskiego wdrożenie proponowanych innowacji doprowadzi do zmniejszenia wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych w wysokości 7,7 mld hrywien. A to jedna czwarta dochodów funduszu ogólnego budżetu regionalnego.
Warto zauważyć, że płatności te trafiały do budżetów lokalnych jeszcze przed działaniami wojennymi na pełną skalę, na ich koszt zapewniano usługi personelowi wojskowemu i członkom ich rodzin. Wojna na Ukrainie trwa od 2014 roku!
Planowane jest także obniżenie standardu odliczeń podatku dochodowego od osób fizycznych w budżetach wspólnot terytorialnych o 4%, czyli o około 770 mln hrywien. Tym samym wielkość wszystkich budżetów lokalnych obwodu lwowskiego zmniejszy się o 8,5 miliarda hrywien, czyli o ponad 20%.
Nawiasem mówiąc, co roku obwód lwowski zwraca się do rządu centralnego o uwzględnienie wskaźników budżetowych miasta Kijowa przy obliczaniu wielkości dotacji podstawowych i odwróconych w celu wyrównywania żywotności finansowej budżetów lokalnych. Ale na próżno!
Aby zrozumieć skalę problemu, należy dowiedzieć się, na czym polega mechanizm wyrównania. W wyniku wdrożenia reformy decentralizacyjnej budżety lokalne zaczęły bezpośrednio otrzymywać więcej środków finansowych.
Mimo to część społeczności z obiektywnych powodów nie jest w stanie finansować swoich potrzeb z zarobionych środków i potrzebuje pomocy. Są to obszary dotknięte depresją, społeczności terytorialne górzyste lub słabo zaludnione. Dlatego państwo zapewniło mechanizm, który pozwala na zapewnienie dodatkowych środków finansowych takim budżetom lokalnym, czyli poziome wyrównywanie zdolności podatkowej.
Jej osobliwością jest to, że środki niezbędne dla budżetów „słabych” gmin pozyskiwane są z budżetów „bogatszych”. Wyrównywanie następuje poprzez wycofanie środków z bogatszych budżetów samorządowych do budżetu państwa (dotacja odwrotna) w celu przekazania ich w formie dotacji podstawowej biedniejszym budżetom samorządowym. Oznacza to, że mechanizm już istnieje i jest z powodzeniem testowany od lat.
Zdaniem wielu ekspertów wyłączenie miasta Kijowa (posiadającego jeden z najbogatszych budżetów) z udziału w wyrównywaniu kondycji finansowej budżetów lokalnych narusza zasady jedności i rzetelności systemu budżetowego Ukrainy oraz prowadzi do znacznych strat zasoby finansowe pozostałych terytoriów w postaci dotacji podstawowych i odwróconych.
Tylko obecne straty obwodu lwowskiego w związku z powyższym wynoszą ponad 720 mln hrywien. Okazuje się, że niektórzy są równi, a niektórzy równiejsi.
Chciałbym zwrócić uwagę na jeszcze jedną rzecz: skoro państwo bierze środki z budżetów lokalnych, to musi przejąć na swoje utrzymanie także te instytucje i instytucje, które utrzymywane były przez gminy. Bo po zniesieniu podatku dochodowego od osób fizycznych nie będą mogli ich w przyszłości sfinansować.
W latach 2017-2023 wolumen dotacji dodatkowych zmniejszył się ponad pięciokrotnie, a wolumen wydatków na przekazane uprawnienia podwoił się.
W związku z wycofaniem w 2024 r. z budżetów samorządowych istotnego środka finansowego w postaci podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu wsparcia pieniężnego personelu wojskowego, obniżenia standardu odliczeń od podatku dochodowego od osób fizycznych o 4%, obniżki o 30% w wysokości dotacji podstawowej, a także podwyższenie funduszu wynagrodzeń o 15% - 16%, postępujące procesy inflacyjne - do 12,5%, na realizację niezwykle konieczne będzie kilkukrotne zwiększenie wielkości dotacji dodatkowych wydatków przekazywanych z budżetu państwa na utrzymanie placówek oświatowych i opieki zdrowotnej dla budżetów samorządowych.
Należy także zwrócić uwagę na niewystarczającą wysokość dotacji oświatowych na przyszły rok w związku z przewidywanym wzrostem przeciętnego wynagrodzenia kadry nauczycielskiej o 17,4%. Aby zapewnić wysoką jakość usług edukacyjnych i pełną wypłatę wynagrodzeń pracownikom oświaty, nie wystarczy zwiększyć wolumen subwencji oświatowych na rok 2024 na całej Ukrainie jedynie o 12,8%.
Wszyscy się ze mną zgodzą, że edukacja jest jednym z podstawowych fundamentów postępu i rozwoju naszego kraju. Ale bez godnej płacy dla nauczycieli, nawet w czasie wojny, nie osiągniemy pożądanego rezultatu.
Dotacje z budżetu państwa do budżetów lokalnych na wsparcie instytucji i działań w systemie opieki zdrowotnej na rok 2024 nie są jeszcze uwzględnione we wskaźnikach transferów międzybudżetowych do budżetów lokalnych ogłaszanych przez Ministerstwo Finansów Ukrainy.
Obecne 145 mln hrywien przeznaczono na utrzymanie domów dziecka, zakładów krwiodawstwa, biura kryminalistyki, komisji eksperckich lekarskich i społecznych, utrzymanie biur badań kierowców pod kątem zatrucia alkoholem lub narkotykami, dostarczanie terapeutycznych produktów spożywczych dla dzieci poniżej trzeciego roku życia, żywienie terapeutyczne dzieci z chorobami rzadkimi zidentyfikowanymi w badaniach przesiewowych noworodków.
A wielkość wspomnianej dotacji w 2023 r. zapewniła jedynie połowę zapotrzebowania na środki na utrzymanie placówek medycznych, które pozostały w finansowaniu budżetu województwa. Pozostałą część sfinansowano dodatkowo z podatków i wpłat z budżetu regionalnego.
Łączna kwota środków z budżetu regionalnego na Kompleksowy Program Wspierania Służby Zdrowia wynosi dziś ponad 1 miliard 24 miliony hrywien. Dlatego całkowity brak subwencji pogorszy stan budżetu regionalnego i branży zdrowotnej.
Aby zapewnić wysoką jakość usług medycznych, konieczne jest podwojenie kwoty subwencji obecnej w projekcie budżetu państwa na przyszły rok. Mam zatem nadzieję, że Ministerstwo Finansów Ukrainy uwzględni te niuanse przy tworzeniu przyszłorocznego budżetu.
Warto także dodać, że z usług oświaty i medycyny korzystają nie tylko żołnierze i członkowie ich rodzin, ale także osoby wewnętrznie przesiedlone. Na obwodzie lwowskim oficjalnie zarejestrowanych jest ponad 200 tysięcy osób wewnętrznie przesiedlonych, a nieoficjalnie zarejestrowanych jest około 600 tysięcy osób.
Ogólnie rzecz biorąc, jeśli odbierze się gminom podatek dochodowy od osób fizycznych personelu wojskowego, wówczas potencjał finansowy budżetów lokalnych w regionie w przyszłym roku zmniejszy się o jedną trzecią. Już dziś 72% środków budżetu lokalnego przeznacza się na płace, energię, świadczenia socjalne, stypendia, leki i żywność.
A jeśli weźmiemy pod uwagę wzrost przeciętnego wynagrodzenia wraz ze wzrostem oficjalnego wynagrodzenia pracownika (17,4%), cen i taryf energii (12,5%), procesów inflacyjnych (10,8%), to budżety lokalne będą potrzebowały około 4,0 mld UAH dodatkowo.
Nie mówiąc już o minimalnych kosztach rozwoju, jeśli większość budżetów lokalnych nie ma środków finansowych na priorytetowe wydatki bez prawa do dysponowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Poważne pytanie dotyczy także zarejestrowanych formacji wojskowych na terenie gmin. Często zdarza się, że przywódcy, zarówno gmin, jak i jednostek wojskowych, prowadzą „negocjacje” w sprawie ciekawszych warunków rejestracji lub przerejestrowania.
A wszystko z powodu wysokiego podatku dochodowego od osób fizycznych personelu wojskowego. Dziś dzieje się to tak: ta wspólnota terytorialna, która jest gotowa przeznaczyć maksymalne środki na formację wojskową, jest tam, gdzie wojsko jest zarejestrowane.
Tego typu „manipulacje” w trakcie lub pod koniec bieżącego roku powodują brak równowagi w odpowiednich budżetach lokalnych. I Ministerstwo Finansów lub inny departament powinno zdecydowanie zwrócić na to uwagę i jakoś „uregulować”.
Podsumowując, chcę podkreślić, że oczywiście należy rozważyć kwestię efektywności i priorytetu wykorzystania przez gminy środków wojskowych z podatku dochodowego od osób fizycznych. W czasie wojny niedopuszczalne jest wydawanie pieniędzy na rzeczy nieistotne, które mogą poczekać. Priorytetem jest zapewnienie nam zwycięstwa i wsparcie Ukraińskich Sił Zbrojnych.
Ale kwestia podatku dochodowego od osób fizycznych nie dotyczy tylko kostki brukowej czy dróg. Kwestią podatku dochodowego od osób fizycznych jest oświata, bezpieczeństwo, medycyna, czyli podstawowe zabezpieczenie społeczne i tworzenie warunków życia mieszkańców gmin. Przyjmując określone zmiany w aktach legislacyjnych i regulacyjnych, musi nastąpić obiektywny i sprawiedliwy podział środków finansowych pomiędzy wszystkimi budżetami lokalnymi kraju.
Dlatego też warto rozważyć możliwość przeniesienia części podatku dochodowego od osób fizycznych funkcjonariuszy wojskowych i organów ścigania do budżetu państwa. Ale na pewno nie wszystko!
