Krajowa strategia dochodowa do roku 2030 znosi uproszczone opodatkowanie działalności gospodarczej i wymaga ujawniania dochodów zarówno w przypadku przedsiębiorstw, jak i osób fizycznych, aby zwalczać uchylanie się od płacenia podatków. Zmiany wejdą w życie od 2024 r. i mają zapewnić bardziej przejrzysty i sprawiedliwy system podatkowy.
27 grudnia 2023 roku Rada Ministrów przyjęła opracowaną przez Ministerstwo Finansów „Strategię dochodów państwa” do 2030 roku.
Ministerstwo Finansów rozpoczęło prace nad harmonogramem reformy systemu fiskalnego pod koniec marca 2023 r. Taki był warunek Memorandum Polityki Gospodarczej i Finansowej z MFW dotyczącym nowego rozszerzonego programu finansowania Ukrainy. Czteroletni program zapewnia finansowanie o wartości około 15,6 miliarda dolarów.
W 2024 r. pomoc MFW wyniesie 3,6 mld dol. Generalnie budżet Ukrainy w 50% uzależniony jest od pomocy finansowej partnerów.
Dochody budżetu państwa na 2024 rok ustalono na 1,8 bln hrywien, a wydatki na 3,4 bln hrywien.
Prawie całość dochodów zostanie przeznaczona na obronność – 1,7 biliona hrywien. Oddzielne wydatki przewidziano na kompleks wojskowo-przemysłowy: po 43 miliardy hrywien na produkcję bezzałogowych statków powietrznych oraz produkcję amunicji i broni.
„Wprowadzimy system administracji, jaki istnieje w Unii Europejskiej. Nie mamy alternatywy. I szczerze mówiąc, nie mamy ochoty bronić tego systemu - poza jednym pragnieniem, aby nie było dziury w budżecie. Abyśmy mogli finansować armię, to podstawowy instynkt, który nami tak naprawdę kieruje” – przewodniczący parlamentarnej Komisji Finansów, Polityki Podatkowej i Celnej Daniil Getmantsev wyjaśnił reformę 3 stycznia podczas konferencji prasowej w Centrum Strategii Gospodarczej (CES).
W ramach Narodowej Strategii Dochodowej, oprócz harmonizacji krajowego ustawodawstwa ze standardami europejskimi, Ukraina musi zmniejszyć udział szarego sektora. MFW szacuje obecnie udział szarego sektora na 30%.
BusinessCensor dowiedział się, co podatkowa integracja europejska oznacza dla przedsiębiorstw i pracowników oraz czy w Strategii Skarbowej Kraju nie ma zagrożeń korupcyjnych, które mogłyby doprowadzić do odwrotnego rezultatu – wzrostu szarego sektora gospodarki.
Co czeka „ludzi uproszczonych”
Jednym z głównych kierunków Strategii Dochodowej Kraju jest reforma uproszczonego systemu podatkowego (STS). Jak zauważono, z uproszczonego systemu podatkowego korzysta około 1,7 mln podatników, którzy w latach 2020-2022 wygenerowali około 0,9% PKB.
W grupach 1 i 2 przeważają przedstawiciele handlu detalicznego i hurtowego oraz indywidualni przedsiębiorcy zajmujący się naprawą samochodów. Stanowią dwie trzecie uczestników i całej objętości.
Kierunki reformy uproszczonego systemu podatkowego:
W przypadku osób prawnych stawka podatku wzrośnie do 18% w ciągu 3 lat. Po zakończeniu okresu przejściowego osoby prawne nie będą mogły korzystać z uproszczonego systemu podatkowego.
W przypadku przedsiębiorców prywatnych, którzy znajdą się w grupie 2 i 3, zostaną oni przeniesieni do jednej grupy 2 i wprowadzone zostaną stawki – od 3% do 17% dochodu, w zależności od rodzaju prowadzonej działalności.
Lista działalności dopuszczonych do grupy 1 uproszczonego systemu podatkowego zostanie zrewidowana w celu zawężenia jej do rodzajów działalności wysokomarżowej.
Zmienione zostanie także podejście do opodatkowania: zniesiona zostanie stała kwota podatku i od faktycznie osiąganych dochodów będzie naliczany wyłącznie podatek.
W przypadku gospodarstw rolnych (osób fizycznych), które pozostają w czwartej grupie uproszczonego systemu podatkowego, podstawa opodatkowania zostanie rozszerzona od roku, w którym wprowadzone zostanie opodatkowanie gruntów w oparciu o jego wymiar masowy.
Wszyscy „prościej” będą zobowiązani do korzystania z PPO i prowadzenia ewidencji pochodzenia towarów.
Przedstawiciele „Rady Miast ZakhistiFOP” zauważają, że Strategia Dochodów Kraju ma na celu wzmocnienie kontroli nad mikroprzedsiębiorstwami. Choć największe straty dochodów budżetowych występują w opodatkowaniu dużych przedsiębiorstw, to w związku ze stosowaniem przez nie uproszczonego systemu podatkowego.
Przedsiębiorstwa wybierają uproszczony system podatkowy ze względu na złożoność przepisów podatkowych i ryzyko prowadzenia działalności w oparciu o ogólny system podatkowy. Zamiast jednak upraszczać ogólny system podatkowy, strategia komplikuje warunki uproszczonego systemu podatkowego.
Podejście, na którym opiera się Strategia Dochodów Kraju, jest społecznie niebezpieczne. Uproszczony system podatkowy jest traktowany wyłącznie jako źródło dochodów budżetu, a nie zatrudnienia.
„Łączna liczba indywidualnych przedsiębiorców i zatrudnianych przez nich pracowników to obecnie ponad 2,5 mln osób. Żaden sektor gospodarki nie będzie w stanie wchłonąć takiej ilości siły roboczej” – zauważa Borys Emeldesz, prezes Ogólnoukraińskiego Stowarzyszenia Zawodowego Przedsiębiorców, członek rady nadzorczej „Rady Miast ZaszczitiFOP”.
Co stanie się z preferencyjnym traktowaniem IT?
W Strategii Dochodów Kraju w grupie 3 następuje przesunięcie branży w stronę prywatnych przedsiębiorców świadczących usługi informatyczne i inne usługi profesjonalne. Wynika to ze specjalnego reżimu prawnego „Diya.City”, który został zaproponowany branży IT 8 lutego 2022 roku.
Podczas konferencji prasowej na targach CES minister finansów Siergiej Marczenko zapewnił, że program dla sektora IT nie zostanie ograniczony. „Musimy być konsekwentni: jeśli pewne systemy podatkowe zostały już wprowadzone, musimy dać im czas na wdrożenie” – powiedział Marczenko.
Spółki będące rezydentami „Diya.City” płacące podatek dochodowy na zasadach ogólnych – 18%, mają limit dochodu w wysokości 40 mln UAH rocznie.
Od 2024 r. wydatki mieszkańców Diya.City płacących jeden podatek nie powinny przekraczać 50%, a od 2025 r. – 20%.
Jak zmieni się model opodatkowania dochodów osób fizycznych?
Zdaniem autorów Strategii Dochodu Narodowego reforma uproszczonego systemu podatkowego stanie się podstawą kolejnej reformy – opodatkowania dochodów osobistych. Stopniowe odchodzenie od uproszczonego systemu zmieni dotychczasowe warunki, w których dla firm bardziej opłaca się zatrudniać indywidualnych przedsiębiorców ze stawką podatku 5%, niż zawierać umowy o pracę ze stawką podatku dochodowego od osób fizycznych w wysokości 18% i stawką wojskową podatek w wysokości 1,5%.
Krajowa Strategia Skarbowa wprowadza dwie kluczowe innowacje w obszarze podatku dochodowego od osób fizycznych. Pierwsza to progresywna skala opodatkowania osób, których dochody przekraczają ustalony poziom oraz rewizja ulg w podatku dochodowym od osób fizycznych.
Drugie dotyczy ewentualnego opodatkowania dochodów z kart indywidualnych. Wywołało to najszerszą dyskusję w sieciach społecznościowych. Po nagłośnieniu Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że w tekście Strategii Skarbowej Kraju nie ujęto rozwiązań dotyczących opodatkowania dochodów na karcie indywidualnej.
Istotnie, w paragrafie 4.3.1 Strategii stwierdza się jedynie, że „wszelkie dochody osób fizycznych uzyskane poza działalnością gospodarczą, z wyjątkiem tych bezpośrednio przewidzianych w Ordynacji podatkowej, będą podlegały opodatkowaniu według ogólnej stawki podatku dochodowego od osób fizycznych”. Oznacza to standardowe 19,5% – stawkę podatku dochodowego od osób fizycznych wynoszącą 18% i podatek wojskowy w wysokości 1,5%.
Natomiast o tym, że organy podatkowe uzyskają dostęp do rachunków bankowych, bezpośrednio wskazuje paragraf 4.2.3 lit. b): „Wdrożenie działań mających na celu bezpieczeństwo wykorzystania danych i dostępu do informacji o wielkości i obrotach środków podatników na swoich rachunkach bankowych.” Bezpieczeństwo oznacza depersonalizację danych, gdy organy podatkowe nie zobaczą, kto kryje się za numerem NIP.
Podczas konferencji prasowej na targach CES minister finansów Siergiej Marczenko powiedział, że ochrona danych osobowych jest zasadniczym elementem Strategii Skarbowej Kraju.
„Dopóki nie zostanie wprowadzona ochrona i bezpieczeństwo danych, depersonalizacja pracy organów skarbowych, nie będziemy wprowadzać żadnych rozwiązań w zakresie systemu uproszczonego i podatku dochodowego od osób fizycznych. Bo to podważy zaufanie do tej Strategii, podważy zaufanie do naszych planów” – zauważył Siergiej Marczenko.
Deklarowana cieniowanie dochodów osobistych jest ważne dla gospodarki – mówi były wiceminister gospodarki ds. rozwoju cyfrowego, transformacji cyfrowych i cyfryzacji Igor Dyadyura.
„Ale nie podoba mi się niszczenie tajemnicy bankowej” – powiedział Igor Dyadyura podczas dyskusji nad Strategią w Centralnym Systemie Elektrycznym. „Pracowałem w banku na obronie. Patrzę na to, co stało się z Kyivstar, gdzie jest najlepszy zespół. Dlatego tak naprawdę nie wierzę w ochronę danych”. Jego zdaniem należy podążać drogą konstytucyjną.
Ordynacja podatkowa Ukrainy stanowi, że należy wykazać dochód, od którego przy obliczaniu nie został pobrany podatek dochodowy od osób fizycznych. Natomiast kara za niezłożenie oświadczenia ma charakter formalny – 340 UAH. Dlatego też liczba złożonych deklaracji jest niewielka: w 2022 roku było ich zaledwie 190 tys.
Igor Dyadyura uważa, że warto podnieść wysokość kary i zapewnić instytucjom bankowym możliwość weryfikacji deklaracji. „Banki muszą mieć możliwość współpracy ze swoimi klientami. Przyjacielu! Znalazłeś tu milion, a nawet nie złożyłeś deklaracji. Można to zrobić już teraz” – zauważa ekspert.
Czy uda im się zachować tajemnicę bankową?
Omawiając Strategię, wiceminister finansów Swietłana Worobej zauważyła, że jednym z rozwiązań jest przyznanie bankom statusu agentów podatkowych. Ukraińskie banki mają już takie doświadczenie w ramach projektu e-Rezydent. Status zobowiązuje instytucje bankowe do faktycznego pełnienia funkcji księgowego i raportowania do państwa za nierezydenta Ukrainy, który zdecydował się zarejestrować jednoosobową działalność gospodarczą z dowolnego miejsca na świecie.
Przypominamy jednak, że Ministerstwo Transformacji Cyfrowej rozpoczęło zamknięte beta-testy programu elektronicznej rezydencji e-Rezydent dopiero pod koniec grudnia 2023 roku. W związku z tym brak jest jeszcze danych na temat tego, jak działa ten preferencyjny reżim podatkowy i czy banki skutecznie pełnią funkcje agentów podatkowych.
Jednocześnie Svetlana Vorobey zauważa, że w Europie nie obowiązuje tajemnica bankowa. „Dla organów podatkowych istnieje kwestia ochrony informacji i profesjonalnego podejścia do informacji, czyli zapobiegania wykorzystywaniu dostępu do informacji do wywierania nieuzasadnionej presji na biznes. Staram się wypowiadać tolerancyjnie, ale rozumiecie, o czym mówię” – Wiceminister Finansów zasugerował ryzyko korupcji.
Bezpośredni transfer danych z rachunków bankowych po depersonalizacji wygląda na rozwiązany. Zgodnie z Krajową Strategią Skarbową planuje się przeniesienie administracji podatkowej do Ministerstwa Finansów, gdzie utworzona zostanie odrębna struktura informatyczna. Administrator platformy informatycznej zostanie wyłoniony w 2024 roku.
W ramach platformy informatycznej planuje się nawet zniesienie instytucji rejestracji indywidualnego przedsiębiorcy. Status przedsiębiorcy indywidualnego nabywa osoba fizyczna automatycznie z chwilą otwarcia rachunku bankowego o statusie „dla prowadzenia działalności gospodarczej”. Wraz z zamknięciem konta jego właściciel automatycznie utraci status przedsiębiorcy.
W jaki sposób będą identyfikowani podatnicy stwarzający ryzyko?
Uruchomienie zautomatyzowanego systemu zarządzania ryzykiem (RMS) jest podstawą systemu kontroli deklarowanego w Strategii Skarbowej Kraju. RMS zostanie zintegrowany z platformą informatyczną Ministerstwa Finansów.
System musi badać zachowania podatników i na tej podstawie ustalać poziom ryzyka każdego z nich. Ale jakie dokładnie będą kryteria ryzyka dla podatników, wciąż nie jest znane.
„To podejście oparte na ryzyku, o którym wszyscy mówili, ale które nigdy nie zostało wdrożone. Zatem właśnie takie podejście będzie już wdrażane w 2023 r. w państwowej służbie podatkowej, częściowo w służbie celnej” – mówi Daniil Getmantsev.
Od 1 października 2023 r. przywrócono kontrole dokumentów u producentów wyrobów akcyzowych, firm hazardowych i firm finansowych. A od 1 grudnia na liście znaleźli się płatnicy, którzy na koniec 2021 roku spełniają m.in. takie kryteria, jak: poziom wpłaty podatku dochodowego jest o ponad 50% niższy niż w branży, a poziom wpłaty podatku VAT jest wyższy niż 50% mniej niż poziom płatności w branży; należności przekraczają zobowiązania ponad dwukrotnie.
„Kontrola podatkowa dla podatników, którzy mają pozytywną historię podatkową powinna być jedna, natomiast dla ryzykownych powinna być rygorystyczna. Kontrole wszystkich podatników od litery A do lunchu powinny stać się przeszłością” – wyjaśnia Daniil Getmantsev.
Kierując się tą samą logiką, już działa zautomatyzowany system monitorowania zgodności faktury podatkowej z kryteriami oceny ryzyka – SMKOR. BusinessCensor napisał, że w 2023 roku SMKOR będzie co miesiąc blokować faktury podatkowe około 25 tysięcy ukraińskich firm, czyli co dziesiątego biznesu. W grudniu 2023 roku liczba firm, którym zablokowano faktury podatkowe, przekroczyła 29 tys.
Nina Yuzhanina, zastępczyni ludowa, członkini Komisji Rady Najwyższej ds. finansów, polityki podatkowej i celnej, porównała RMS i SMKOR.
„Celem RMS jest wzmocnienie dobrowolnego przestrzegania przez podatników wymogów przepisów podatkowych, co już jest niepokojące.
Na czele RMS stoi komisja ekspercka Państwowej Służby Podatkowej – organ kolegialny, który będzie kierował procesem zarządzania ryzykiem, podlegający Prezesowi Państwowej Służby Skarbowej (czy ta komisja Wam o czymś przypomina?).
Podstawą RMS są urzędnicy podatkowi wszystkich szczebli, którzy będą generować i analizować lokalnie skumulowane ryzyko (a jest to czynnik ludzki i oczywiście korupcja)” – zauważa Nina Yuzhanina.
Yuzhanina zauważa również, że utworzenie zautomatyzowanego systemu zarządzania ryzykiem podatkowym jest traktowane jedynie jako narzędzie pomocnicze w pracy RMS. Pełna automatyzacja procesów nie jest nawet deklarowana jako środek zapobiegający korupcji.
Jakie zagrożenia korupcyjne niesie ze sobą Krajowa Strategia Skarbowa?
W Krajowej Strategii Skarbowej przewidziano wiele działań mających na celu „wzmocnienie rzetelności” organów podatkowych. Na przykład realizacja Programu Antykorupcyjnego Państwowej Służby Podatkowej.
Z raportu Programu Antykorupcyjnego za I półrocze 2023 roku wynika, że spośród 42 określonych punktów przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym Państwowa Służba Skarbowa pomyślnie zrealizowała 37.
Podejmowano na przykład działania mające na celu kontrolę organów terytorialnych Państwowej Służby Skarbowej poprzez przeprowadzanie kontroli, w szczególności w celu identyfikacji prywatnych interesów urzędników. Chociaż istnieje wiele skarg ze strony podatników VAT, szczególnie dotyczących prowizji terytorialnych.
W raporcie Krajowej Agencji Przeciwdziałania Korupcji (KPD) za 2023 rok zauważono, że dotychczasowe próby dostosowania procedury blokowania faktur VAT nie przyniosły skutecznych rezultatów i nie rozwiązały problemów z rejestracją faktur dla przedsiębiorców, pozostawiając jednocześnie możliwość praktyki korupcyjne ze strony organów podatkowych.
Miroslav Laba, ekspert centrum analitycznego Związku Przedsiębiorców Ukraińskich, zauważa, że wiele punktów Strategii to niezrealizowane zadania poprzednich wydarzeń, koncepcji, strategii itp. A reforma Państwowej Służby Skarbowej i Państwowej Służby Celnej, która rozpoczęła się w 2010 roku, to jedynie zmiana struktury i nazw służb, a nie zmiana jakości pracy tych dwóch służb.
„Zanim funkcjonariusze celni i skarbowi otrzymają dodatkowe uprawnienia, służby te muszą przejść na jakościowo nowe metody pracy, które wykluczają niekompetencję i korupcję” – mówi Miroslav Laba.
To właśnie z powodu korupcji szary rynek papierosów wzrósł do 25% na koniec 2023 roku, z obowiązkowym rozliczaniem towarów i sprzedaży. Dlatego dopiero po zreformowaniu organów podatkowych i celnych oraz włączeniu w opodatkowanie sektora nielegalnego wskazane jest wprowadzenie działań zwiększających obciążenia podatkowe legalnych przedsiębiorców.
W roku 2024 zostanie opracowany Wieloletni Plan Rozwoju Cyfrowego Służby Skarbowej Państwa do roku 2030, zgodny z Krajową Strategią Skarbową.
Deklarowanym efektem realizacji sześcioletniej Strategii jest 27% wzrost PKB.
