Od początku wojny na pełną skalę sieć kosmetyków Letual nie schodziła z pierwszych stron gazet. W Rosji toleruje dyskryminujące przepisy wobec osób LGBT, a na Ukrainie próbuje sprzedać swój biznes.
Jak ustalił projekt śledczy Sistema, akcjonariusze spółki od dawna są powiązani z rosyjskim miliarderem, który zarabia na rządowych zamówieniach na leki, wykupuje fabryki zagranicznych przedsiębiorców opuszczających Rosję i sponsoruje partię LDPR.
W 2024 roku największa sieć perfumerii w Rosji Letual już dwukrotnie znalazła się w centrum skandalu. Najpierw kierownictwo sieci nakazało sprzedawcom namalowanie tęcz na tubkach kremu, a następnie zaleciło męskim konsultantom powstrzymanie się od używania jasnych kosmetyków. Instrukcje, które odbiły się szerokim echem w mediach społecznościowych i środowisku zawodowym, wiązały się z postępowaniem władz rosyjskich w walce z „propagandą LGBT”.
Podobną autocenzurę stosują rosyjskie sieci wydawnicze już od kilku lat. Letual stał się pionierem na rynku kosmetycznym.
„Chcą być świetnymi studentami” – uśmiecha się szef konkurencyjnej sieci. „Dają znać, ale to celowa autocenzura” – wstaje kolejny uczestnik rynku. Letual ma jednak dobre powody, by wykazać się lojalnością wobec władz rosyjskich: pod koniec 2022 roku ruch Rosyjskich Weteranów zażądał przeprowadzenia audytu Letualu pod kątem „możliwego finansowania Sił Zbrojnych Ukrainy” w związku z prowadzeniem działalności w Ukraina.
W wigilię 8 marca w sklepach Letual ustawiają się męskie kolejki
. Uważa się, że Letual należy do jej dyrektor generalnej Tatiany Wołodiny. To prawda, uczestnicy rynku kosmetycznego wątpią, czy wynajęty menedżer może być jedynym beneficjentem firmy o przychodach przekraczających 1 miliard dolarów rocznie. Rosyjski rejestr spółek nie rzuca światła na tę kwestię: właściciele Letuala ukrywają się za cypryjskim offshore.
Projekt dochodzeniowy Sistema zbadał tę skandaliczną sieć i odkrył, że ma ona wiele wspólnego z Wiktorem Kharitoninem, bliskim władzy miliarderem z listy Forbesa, uchodzącym za rosyjskiego króla farmaceutyki.
Dziedziczka Imperium
Pierwszy sklep Letual (od francuskiego L'etoile - „gwiazda”) został otwarty jesienią 1997 roku naprzeciw wieżowca Ministerstwa Spraw Zagranicznych na placu Smoleńskim. Rok później w Moskwie pojawił się butik sieci Arbat Prestige, który stał się głównym konkurentem Letuala. Konfrontacja zakończyła się w 2009 roku, po bankructwie Arbat Prestige w wyniku głośnej sprawy podatkowej. Letual otworzył swoje sklepy na stronie Arbat Prestige i na wiele lat stał się niekwestionowanym liderem rynku.
„Letual” to największa sieć perfum i kosmetyków w Rosji. Liczby
Firma zarządza około 1000 sklepów w 250 miastach i zatrudnia ponad 14 000 osób. Przychody za 2022 rok wyniosły 80,5 miliarda rubli (1,2 miliarda dolarów), zysk netto - 3,6 miliarda rubli (52 miliony dolarów). Za lata 2018–2022 Letual wypłacił swoim akcjonariuszom dywidendę w łącznej wysokości 20,9 mld rubli (311 mln dolarów).
„Imperium piękna Letual” zostało stworzone przez biznesmena Maxima Klimova, jak podaje strona internetowa fundacji charytatywnej utworzonej na jego cześć, gdzie nazywa się go także „genialnym strategiem”. „Szkielet i wszystko, na czym teraz opiera się Letual, zostało utworzone przez Klimova” – potwierdza były dyrektor naczelny sieci.
Pod rządami Klimowa Letual rozrósł się do prawie 800 sklepów, a jego przychody przekroczyły 1 miliard dolarów. Sieć wypuściła także własną linię kosmetyków, zawarła kontrakt reklamowy z francuską piosenkarką Patricią Kaas i zgodziła się na współpracę z brytyjskim projektantem Johnem Galliano, mimo że działała już w niektórych regionach w Rosji obowiązują przepisy zabraniające „propagandy LGBT” (Galliano jest jawnym gejem).
Klimov był długo chory i zmarł w 2013 roku w wieku 48 lat. Po śmierci założyciela akcje spółki Alcor and Co. zarządzającej Letualem trafiły do jego czterech synów oraz Tatiany Wołodiny, która zarządza siecią nieprzerwanie od listopada 2011 roku. Następnie akcje dzieci Klimowa zostały przeniesione na Wołodinę. Dostała także offshore Letu Holdings, który kontroluje Alcor and Co., zielonego Jaguara Klimova i dom w południowo-wschodniej Francji.
We francuskim rejestrze Wołodina występuje pod dwiema nazwami, druga to Klimova. Była trzecią żoną założyciela Letuala – mówi były menadżer sieci. Z dokumentów znajdujących się we francuskich rejestrach wynika, że Klimow i Wołodina pobrali się w lutym 2011 r.
Rozmówcy Sistemy z branży kosmetycznej wątpią jednak, czy Volodina-Klimova jest jedyną beneficjentką Letuala. Ich wątpliwości pośrednio wzmacnia zapis numeru Wołodiny we wniosku o identyfikację numerów telefonów: „Tatyana Off Owner Letual”. To sformułowanie sugeruje, że Letual ma również nieoficjalnych właścicieli. Po śmierci męża Wołodina faktycznie miała partnerów niepublicznych.
Starzy znajomi
Na początku 2016 roku Letual pozyskał dwóch nowych akcjonariuszy – Władimira Semendę i Aleksieja Kokariewa. Wśród graczy na rynku perfum, z którymi rozmawiała Sistema, partnerzy Wołodiny są uważani za „czarne konie”. W otwartych źródłach praktycznie nie ma o nich informacji, media wspominają o nich z przedrostkiem „niektóre”.
Mimo stosunkowo niewielkich udziałów w biznesie (ok. 1 proc.) Semenda i Kokariew odgrywają w nim znaczącą rolę – mówi były menadżer Letuala. Według niego partnerzy pomagają Wołodinie w sprawach finansowych. „Byli [z Letualem] jeszcze przed Wołodiną” – powiedział jeden z konkurentów sieci. Z baz danych, które wyciekły, wynika, że Kokarev jest byłym wiceprezesem ds. finansów korporacyjnych w Alfa Banku, który pod rządami Klimowa obsługiwał i udzielał pożyczek Letualowi. Volodina kontynuowała także współpracę z Alpha.
Semenda zna także Letuala od dawna. Na początku XXI wieku pracował w moskiewskim biurze gibraltarskiej firmy Lerway, która wówczas była właścicielem znaku towarowego Letual. Mniej więcej w tym samym czasie Semenda i Klimov uzyskali dochody od firmy maklerskiej Profit House. Ten pozornie nieistotny fakt wyjaśnia, dlaczego Wołodin potrzebował Semendy. Na początku XXI wieku Profit House był powszechnie znany jako dyrygent interesów Romana Abramowicza, a współwłaścicielem firmy był biznesmen i przyszły miliarder Wiktor Kharitonin, nazywany „uczniem Abramowicza” i „farmaceutycznym królem Rosji”.
Asystent Golikowej i Żyrinowskiego. Kim jest Wiktor Kharitonin
Na początku XXI wieku miliarder Wiktor Kharitonin wraz z Romanem Abramowiczem kupił kilka rosyjskich zakładów farmaceutycznych. Następnie dołączyli do holdingu Pharmstandard, na którym Kharitonin zbił fortunę. W 2023 roku „Forbes” oszacował tę fortunę na 5 miliardów dolarów i umieścił Kharitonina na 28. miejscu listy najbogatszych Rosjan.
Pharmstandard zajmuje wiodącą pozycję w zakresie zamówień rządowych na leki. Holdingi wyprodukowały większość szczepionek Sputnik V, a Arbidol, którego producentem był Pharmstandard, był reklamowany przez Władimira Putina.
Sam Kharitonin jest powiązany z wicepremier Tatianą Golikową, która nadzoruje medycynę, i jej mężem, byłym ministrem przemysłu Wiktorem Christienko. Kharitonin prowadził także interesy z członkami rodziny następcy Christienki na stanowisku szefa Ministerstwa Przemysłu i Handlu Denisa Manturowa i szefa Rostec Siergieja Czemezowa
Pharmstandard był jednym z największych sponsorów LDPR.
Kharitonin i Klimov zgodzili się na podstawie „Profit House” i zostali partnerami. W 2003 roku zainwestowali w sieć aptek O3, ale projekt utknął w martwym punkcie i został sprzedany trzy lata później. Jak przekonała się Sistema, partnerów łączyły nie tylko apteki. Spółka powiązana z Kharitoninem udzielała pożyczek rosyjskiej strukturze Lerway, a Klimov był partnerem Kharitonina w Pharmstandard. W 2007 roku firmy zbliżone do Letuala i Semendy otrzymały 50 procent udziałów w spółce zarządzającej Caravella. Pozostałe 50 proc. kontrolowało struktury partnerów Kharitonina. „Caravella” zarządzała nieruchomościami funduszu „Odbudowa i Rozwój”, którego właścicielem był Kharitonin. Były to głównie lokale, które wcześniej zajmowały apteki O3. W części z nich otwarto sklepy „Letual”.
Kharitonin należy do najważniejszej ligi rosyjskiego biznesu (na zdjęciu z założycielem Alfa Group Michaiłem Fridmanem na przyjęciu na Kremlu)
W 2009 roku „Karavella” miała kłopoty – władze podejrzewały ją o wycofywanie aktywów i cofały licencję na zarządzanie funduszami. „Karavella” została zlikwidowana, a nieruchomości z funduszu Kharitonina zostały przekazane zarządowi domu biznesowego „Kalita”, który jest powiązany z biznesem miliardera. Część jej lokali jest nadal wynajmowana przez Letual na swoje sklepy – na przykład 500 mkw. w pobliżu stacji metra Majakowskaja w centrum Moskwy i 190 mkw. w pobliżu Teatru Opery i Baletu w Samarze. Możliwe, że to Semenda pomogła Wołodinie nawiązać kontakt z wieloletnimi partnerami męża. Jak się okazało, ich wspólne zainteresowania wykraczają poza biznes perfumeryjny.
Sekrety morza
Wiosną 2017 roku na Malcie wybuchł głośny skandal polityczny. Mały europejski kraj, w którym obywatelstwo uzyskało wielu zamożnych Rosjan, ogłosił przedterminowe wybory parlamentarne po oskarżeniu premiera o korupcję. Materiały opublikowała niezależna dziennikarka Daphne Caruana Galizia. Sześć miesięcy później zginęła w wyniku eksplozji samochodu, a jej informatorka, Rosjanka Maria Efimowa, uciekła z kraju i została wpisana na listę osób poszukiwanych.
Jak zakończył się kryzys polityczny na Malcie?
Pomimo skandalu partia premiera Josepha Muscata, oskarżona o korupcję, wygrała przedterminowe wybory. Premier został wybrany ponownie i uniewinniony. Muscat podał się do dymisji dopiero na początku 2020 roku w obliczu masowych protestów w związku z morderstwem Galizii. Śledztwo ujawniło trzech zabójców dziennikarza, którzy otrzymali wysokie wyroki więzienia. O współudział oskarżony został także maltański biznesmen, określany jako współpracownik Muscata. Wobec wciąż ukrywającej się Efimowej wszczęto postępowanie za składanie fałszywych zeznań.
Dziwnym zbiegiem okoliczności polowanie na Efimową ogłosiły nie tylko władze Malty, ale także Cypru. Rosjanka oskarżyła ich o spisek, ale fabuła mogła być bardziej pokręcona. Efimowa była podejrzana o powiązania z Rosją, która wielokrotnie umieszczała swoich obywateli na liście osób poszukiwanych, aby zapobiec ich ekstradycji do innych krajów. Rosyjski ślad widać także we wniosku Cypru, który został wycofany po tym, jak Efimowa znalazła się pod opieką grecką. Za tymi wszystkimi wydarzeniami kryje się specjalna akcja ratowania Rosjanki przed prześladowaniami na Malcie.
Podstawą wniosku Cypru były oskarżenia o kradzież środków od cypryjskiej spółki offshore powiązanej z Letual. Wnioskodawcą wydarzeń sprzed czterech lat był dyrektor spółki offshore cypryjskiej firmy doradczej ABC Grandeservus Limited, która – jak ustaliły rosyjskie organy podatkowe – obsługuje szereg spółek powiązanych z Wiktorem Kharitoninem.
W szczególności klientem ABC Grandeservus była zagraniczna spółka Sitipo Investments, która otrzymała majątek Tiumeńskich Zakładów Sprzętu i Instrumentów Medycznych (TZMOI). Założony w 1962 roku producent jednorazowych strzykawek został przeniesiony do Pharmstandard w 2005 roku, po czym osiem hektarów terenu fabrycznego w centrum Tiumeń przeszło do Sitipo. Początkowo offshore należał do struktur związanych z Kharitoninem. W połowie 2010 roku Wołodina przejął kontrolę nad Sitipo. 30 procent Sitipo pozostało przy Kharitoninie. Wiosną 2021 roku grunty TZMOI zostały wystawione na sprzedaż i pół roku później znalazł się nabywca. Na transakcji, która została sfinalizowana w grudniu 2021 r., Sitipo zarobiło 4,5 mln dolarów, a wcześniej konta offshore zostały przeniesione do kontrolowanego przez Kharitonina i jego wspólników AresBanku.
Dwa miesiące później Rosja rozpoczęła inwazję na Ukrainę na pełną skalę. Zagraniczne marki, w tym kosmetyczne, ogłosiły wycofanie się z rynku rosyjskiego. Sieci borykały się z niedoborami asortymentu, ale Letual miał poważniejsze problemy. Najpierw firma została rzekomo zaatakowana fałszywymi wiadomościami o zamknięciu sklepów, a następnie skrytykowana za prowadzenie działalności na Ukrainie. Ponadto oskarżenia napływały zarówno ze strony ukraińskiej, jak i rosyjskiej. Letual postanowił pilnie pozbyć się ukraińskich aktywów i niemal natychmiast znalazł kupca – francuskiego biznesmena Philippe’a Benasina, który od dawna współpracuje z firmą. Jeśli wierzyć oficjalnym doniesieniom, finalizacja transakcji rozpoczęła się w marcu 2022 roku, a sfinalizowano dwa miesiące później.
Nowy właściciel ukraińskich aktywów, Letual, potępił rosyjską agresję na Ukrainę i zapowiedział, że od marca 2022 roku finansuje Ukraińskie Siły Zbrojne. Niemniej jednak transakcja wzbudziła wątpliwości zarówno wśród ukraińskich agencji rządowych, jak i ukraińskich śledczych, którzy zauważyli pokrywanie się działań spółek offshore Benasena i Aleksieja Kokariewa, młodszego partnera Wołodiny. Sam Benasen kategorycznie odrzucił oskarżenia, że umowa z Letualem jest fikcyjna.
Ciekawych szczegółów związanych ze spółkami offshore jest jeszcze kilka. Przed sfinalizowaniem transakcji cypryjskie spółki, w których zarejestrowane były ukraińskie aktywa Letuala, zostały przeniesione do obsługi tego samego ABC Grandeservus, które Kharitonin dobrze znał. Jednocześnie cypryjskie biuro zostało sekretarzem spółek offshore, za pośrednictwem których Volodina i jej wspólnicy są właścicielami sieci Letual. Po transakcji Greczynka, która wcześniej była właścicielką spółki offshore Kharitonina, została dyrektorem cypryjskich spółek przeniesionych do Benaceny.
Nakładanie się funkcji sekretarzy i dyrektorów wynika z faktu, że ABC Grandeservus ma wielu różnych klientów, powiedział Alexandros Tsirides, dyrektor zarządzający kancelarii prawnej Costas Tsirides & Co. Według jego informacji Kharitonin nie miał nic wspólnego z transakcją sprzedaży ukraińskich aktywów spółce Letual. Benasen odpowiedział Sistemie, że podczas dyskusji na temat umowy nie wspomniano o Kharitoninie i że są to osoby obce.
Kharitonina można uznać za jednego z beneficjentów wojny Rosji z Ukrainą: odejście zagranicznych firm farmaceutycznych uwolniło nisze dla Pharmstandard, a sam miliarder nabył 11 rosyjskich fabryk od niemieckiego Henkla, który wiosną 2023 roku opuścił rosyjski rynek. Wojna między Rosją a Ukrainą i jej skutki gospodarcze nie miały istotnego wpływu na rentowność biznesu Kharitonina i Wołodiny, jak wskazują najnowsze dostępne raporty ich spółek offshore. Letual i Pharmstandard nie odpowiadały na prośby, Wołodina ignorowała próby skontaktowania się z nią.
