Skandal wokół prokuratorów, którym nadano status osoby niepełnosprawnej, doprowadził już do decyzji o likwidacji komisji biegłych lekarsko-społecznych (MSEC) i rezygnacji Prokuratora Generalnego. Po kontrolach wewnętrznych okazało się, że w niektórych województwach ponad jedną czwartą prokuratorów stanowią osoby niepełnosprawne. Przynajmniej oficjalnie.
Status ten daje im pewne korzyści w przypadku zatrudnienia lub przeniesienia do innego miejsca pracy, a także prawo do otrzymywania znacznych świadczeń emerytalnych. Jak udało się dowiedzieć Ekonomiczeskiej Prawdzie, około 20% prokuratorów w swoich oświadczeniach wskazało, że pobiera świadczenia emerytalne. Jednakże, jak wykazała szczegółowa analiza tego tematu, nie wszystkie te renty są związane z niepełnosprawnością.
Według Ministerstwa Polityki Społecznej na Ukrainie 525 obecnych i byłych prokuratorów pobiera renty inwalidzkie. Spośród nich 52 osoby otrzymały ten status i odpowiednią emeryturę w latach 2022–2024. Oznacza to, że większość z 6867 emerytowanych prokuratorów otrzymuje emeryturę za wysługę lat.
Zgodnie z prawem emerytura prokuratorska (zarówno ze względu na staż pracy, jak i z tytułu inwalidztwa) powinna wynosić 60% jego uposażenia, ale nie może przekraczać dziesięciu minimum egzystencji dla osób, które utraciły zdolność do pracy, czyli 23 610 UAH. W praktyce emerytury prokuratorskie sięgają dziesiątek, a czasem setek tysięcy hrywien miesięcznie. Dobra „premia” do pensji, która nie jest jeszcze opodatkowana.
Jak prokuratorom udało się ominąć prawo i uzyskać wygórowane emerytury, a kto wykorzystuje hojność państwa?
Specjalne emerytury
Aby przejść na emeryturę, większość Ukraińców musi osiągnąć wiek emerytalny – 60 lat, a także posiadać 35-letni staż pracy, czyli okres, w którym pracodawca opłacał składki na fundusz emerytalny przyszłego emeryta. Jeżeli te wymagania zostaną spełnione, osoba otrzymuje prawo do emerytury, której wysokość wynosi 35-40% jej przeciętnego wynagrodzenia.
Takie warunki dotyczą większości, choć nie wszystkich Ukraińców. Przez lata niepodległości ustawodawcy stworzyli klasy osób, których emeryturę reguluje nie ogólna ustawa „O obowiązkowym państwowym ubezpieczeniu emerytalnym”, ale odrębne, specjalne akty ustawodawcze. Tacy specjalni emeryci mogą otrzymywać świadczenia od państwa znacznie wcześniej niż zwykli obywatele, a świadczenia dla nich są znacznie wyższe niż średnia krajowa.
Przykładowo warunki przechodzenia prokuratorów w stan spoczynku określa ustawa „O prokuraturze”. Zgodnie z nią prokuratorzy nabywają prawo do emerytury po przepracowaniu 25 lat pracy, z czego 15 lat na stanowiskach w prokuraturze. Ustawa stanowi, że wysokość emerytury prokuratorskiej powinna wynosić 60% jego wynagrodzenia.
Oznacza to, że prawo pozwala prokuratorom otrzymać premię w wysokości 60%, z której nie muszą płacić podatków. Aby to zrobić, nie musisz rejestrować fikcyjnej niepełnosprawności.
Jednak ta hojność ma swoje granice: kiedyś ustawodawcy znowelizowali prawo prokuratorskie, ograniczając maksymalną możliwą emeryturę prokuratorów do dziesięciu minimum egzystencji dla osób, które utraciły zdolność do pracy. W 2024 roku będzie to 23 610 UAH miesięcznie.
Ograniczenie to dotyczy nie tylko prokuratorów, ale wszystkich obywateli. Jednak w przeciwieństwie do większości Ukraińców prokuratorzy nauczyli się skutecznie to obejść. Pobieżna analiza ich deklaracji wykazała, że część z nich otrzymuje emerytury wielokrotnie wyższe niż ustawowy limit.
Przykładowo szef Prokuratury Wyspecjalizowanej ds. nadzoru nad postępowaniami karnymi w sprawach zbrodni wojennych Grigorij Ryabenko w swoim oświadczeniu wskazał, że wypłaty emerytur i rent za 2023 rok wyniosą ponad 1 mln hrywien (średnio 83,5 tys. hrywien miesięcznie).
Szef wydziału prokuratury w Charkowie Aleksander Szewczenko zadeklarował 1,21 mln hrywien. wypłaty emerytur (101 tys. UAH), a zastępca prokuratora obwodu rówieńskiego Walerij Patrikey - prawie 1,4 mln UAH. emerytury i renty (116,35 tys. UAH). Jak prokuratorom udaje się otrzymywać takie płatności?
Jak obejść prawo
Sędziowie pomagają prokuratorom ominąć górny limit emerytur. Jednocześnie pracownicy Themis nie tylko wyznaczają emeryturę, kilkanaście minimum egzystencji, ale także więcej niż prawnie ustalone 60% wynagrodzenia.
„Znaczna liczba prokuratorów i emerytów organów ścigania kwestionuje na drodze sądowej jeszcze korzystniejsze warunki obliczania emerytur. Na przykład jego obliczenie wynosi 90% wynagrodzenia lub wynagrodzenia obecnego pracownika odpowiedniego organu” – poinformowało PE Ministerstwo Polityki Społecznej.
Ponadto prokuratorzy żądają za pośrednictwem sądu przyznania im emerytury, nawet jeśli nie mają wymaganego 25-letniego stażu pracy, z czego co najmniej 15 na stanowiskach w prokuraturze. Aby zrozumieć, jak udaje im się walczyć o państwowe nieograniczone emerytury, należy zapoznać się z kilkoma orzeczeniami sądów dotyczącymi podziału emerytur.
W pierwszej kolejności prokurator występuje do Funduszu Emerytalnego o przyznanie emerytury na podstawie ustawy szczególnej. Często fundusz emerytalny odrzuca takie wnioski, ponieważ prokurator nie ma niezbędnego stażu pracy.
Po otrzymaniu odmowy prokurator udaje się do sądu i żąda spisania stażu pracy oraz obliczenia emerytury, która przekracza 60% jego wynagrodzenia. Powód w swoich wywodach odwołuje się nie do obowiązującej ustawy „O prokuraturze” z 2015 r., lecz do uchylonej ustawy z 1991 r. I to nie do jego najnowszego wydania, ale do tego, które obowiązuje od 2001 roku.
Ale wersja starej ustawy „O prokuraturze” określała zupełnie inne zasady przechodzenia prokuratorów na emeryturę. Zgodnie z nią prokuratorzy nabyli to prawo po przepracowaniu 20 lat pracy, z czego zaledwie dziesięciu na stanowiskach w prokuraturze.
Wysokość emerytury prokuratora ustalono na 80% jego wynagrodzenia. Za każdy rok pracy na tym stanowisku przez okres dłuższy niż dziesięć lat emerytura wzrasta o 2% wynagrodzenia, nie więcej jednak niż o 90% wynagrodzenia. Oznacza to, że po przepracowaniu w prokuraturze 15 i więcej lat, zgodnie ze starym prawem, osoba mogła kwalifikować się do emerytury w wysokości 90% wynagrodzenia.
Ważna uwaga: ta wersja nieaktywnego prawa nie ustanawiała żadnych ograniczeń co do maksymalnej dopuszczalnej kwoty emerytury.
Powodowie uzasadniają swoje żądanie faktem, że na początku ich kariery zawodowej (w szczególności studiów na wydziałach prawa w szkołach wyższych) obowiązywały odmienne przepisy prawa, w związku z czym mieli „uzasadnione oczekiwania” co do emerytury w wysokości 80 -90% ich wynagrodzenia. Jednocześnie Konstytucja zabrania zawężania praw obywateli, a takim zawężeniem są pogarszające się warunki przechodzenia prokuratorów na emeryturę.
Co do zasady sądy podzielają tę argumentację. Czasem po prostu uchylają decyzję funduszu emerytalnego o przyznaniu emerytury i zobowiązują fundusz do jej przekazania. Najczęściej jednak sędziowie sami opisują, jaka powinna być wysokość emerytury prokuratorskiej. W szczególności miało to miejsce w czterech przypadkach: 1, 2, 3 i 4.
Czasem prokuratorzy nie poprzestają na doliczeniu 90% wynagrodzenia i w przypadku jego podwyżki zwracają się do sądu, co zobowiązuje Fundusz Emerytalny do odpowiedniego podwyższenia kwoty świadczenia.
Nie jedyni prokuratorzy
Na Ukrainie jest 6867 emerytowanych prokuratorów. Znaczna część z nich pobiera emeryturę i kontynuuje pracę na swoich stanowiskach. ED udało się ustalić, że co piąty prokurator w swoim oświadczeniu za 2023 r. wskazał, że pobiera emeryturę państwową. Jednak sytuacja ta nie ogranicza się do tej kategorii osób.
Oprócz prokuratorów sędziowie, którzy pomagają prokuratorom w otrzymywaniu wyjątkowo wysokich odpraw, byli urzędnicy służby cywilnej, funkcjonariusze organów ścigania i wojsko otrzymują specjalne emerytury od państwa.
Specjalne warunki emerytalne przewidziano także dla osób dotkniętych katastrofą w Czarnobylu. W ciągu ostatnich kilku lat państwo stanęło w obliczu lawiny procesów sądowych, w których ludzie domagają się dopłaty do emerytury w wysokości dwóch–trzech minimalnych wynagrodzeń. Co do zasady sądy spełniają takie wymogi, odwołując się do nieaktualnych przepisów.
Ponadto państwo gwarantuje świadczenia emerytalne osobom pracującym w przedsiębiorstwach, w których panują niebezpieczne warunki pracy – tzw. wykazy nr 1 i nr 2. Według Ministerstwa Polityki Społecznej co piąty emeryt ma prawo do takiej lub innej preferencyjnej emerytury. Na Ukrainie liczba ta jest kilkakrotnie wyższa niż odpowiadające im wskaźniki w krajach rozwiniętych.
Wielkość emerytur specjalnych jest znacznie większa niż zwykłych. Ministerstwo Polityki Społecznej w odpowiedzi na wniosek PE nie przekazało odpowiednich danych za październik 2024 r. Wiadomo jednak, że na początku 2023 r. przeciętna emerytura prokuratora była 4,5 razy wyższa od przeciętnej emerytury na Ukrainie, a płaca sędziów 21 razy.
Tak znaczące wpłaty wywierają presję na budżet państwa, z którego wypłacane są emerytury specjalne. Jednocześnie z roku na rok wzrasta wielkość tych wydatków. Tym samym w ciągu dziewięciu miesięcy 2024 r. państwo wydało na emerytury specjalne prawie 88 mld UAH, czyli o 20% więcej niż w tym samym okresie 2023 r. (73,3 mld UAH). Do końca 2024 roku emerytury specjalne będą kosztować budżet około 120 miliardów hrywien.
Rosną jednak nie tylko wydatki państwa na wypłatę emerytur specjalnych, ale także zadłużenie wynikające z orzeczeń sądowych w sprawie przeliczenia emerytur. Emeryci często zwracają się do sądu nie tylko o przyznanie im wyższej emerytury, ale także o odzyskanie z państwowych środków, których nie otrzymywali w poprzednich okresach. O ile na początku 2024 roku zadłużenie wynikające z takich orzeczeń sądowych wynosiło 66 miliardów hrywien, to w październiku wzrosło do 76 miliardów hrywien.
Kiedy pojawia się wola polityczna, państwo jest w stanie rozwiązać nawet te problemy, na które przez dziesięciolecia przymykano oko. Świadczy o tym przykład fikcyjnych niepełnosprawności wydanych przez MSEC. Czy będzie wola polityczna, aby dokonać przeglądu przywilejów emerytalnych funkcjonariuszy organów ścigania, sił bezpieczeństwa i sędziów?
