Przemyt to jeden z największych problemów ukraińskiej gospodarki, który nie tylko szkodzi budżetowi państwa, ale także wspiera szarą strefę, rodzi korupcję i powiązania przestępcze.
W kontekście integracji europejskiej i wysiłków na rzecz poprawy egzekwowania prawa w 2024 r. Ukraina wzmocniła kryminalizację przemytu towarów, uchwalając ustawę ustanawiającą surowsze kary za tego rodzaju przestępstwa. Zgodnie z ustawą Ukrainy nr 3513-IX, 1 lipca 2024 r. wszedł w życie nowy artykuł 201-3 Kodeksu karnego Ukrainy, przewidujący surowe sankcje dla osób zaangażowanych w nielegalny przepływ towarów przez organy celne kraju granica.
Czym jest przemyt i jego wpływ na ukraińską gospodarkę
Przemyt to nielegalny przepływ towarów przez granicę państwa, dokonywany bez przestrzegania przepisów celnych i płacenia należnych podatków i opłat. W przypadku Ukrainy zjawisko to nie jest niczym nowym. Historycznie rzecz biorąc, ze względu na bliskość geograficzną do wielu krajów Unii Europejskiej i obecność długiej granicy z krajami sąsiadującymi, Ukraina była i pozostaje ważnym korytarzem tranzytowym dla nielegalnego handlu. Głównymi rodzajami towarów najczęściej podlegającymi przemytowi są wyroby tytoniowe, alkohol, elektronika, leki, a także inne towary objęte wysoką stawką akcyzy.
Przemyt powoduje znaczne szkody dla państwa. Według Państwowej Służby Celnej Ukrainy państwo co roku traci miliardy hrywien z powodu niedoborów podatków i ceł, które można przeznaczyć na rozwój infrastruktury, opiekę zdrowotną, edukację itp. Przemyt przyczynia się także do rozwoju przestępczości zorganizowanej i korupcji, zmniejszając zaufanie do organów ścigania i instytucji rządowych.
Nowe zmiany legislacyjne: zaostrzenie odpowiedzialności karnej
1 lipca 2024 roku wszedł w życie nowy artykuł 201-3 Kodeksu karnego Ukrainy, który znacząco zaostrza odpowiedzialność karną za przemyt towarów. W szczególności zmiany polegają na:
— Kary pieniężne w wysokości od 10 000 do 75 000 wolnych od podatku minimalnych dochodów obywateli (równowartość od 6,7 mln do 50 mln UAH) za przemyt towarów w znacznych ilościach.
— Kara pozbawienia wolności na okres od 5 do 11 lat w przypadku osób, które dopuszczają się przemytu na dużą skalę lub w wyniku wcześniejszego spisku grupy osób.
— Konfiskata mienia i pozbawienie prawa do zajmowania określonych stanowisk na okres do 3 lat.
Zmiany te mają na celu nie tylko zwiększenie odpowiedzialności osób zajmujących się przemytem, ale także rozwiązanie szeregu problemów związanych z unikaniem odpowiedzialności karnej poprzez luki w prawie. Należy zauważyć, że odpowiedzialność ma miejsce tylko wtedy, gdy istnieje zamiar, który ma na celu zapobieganie nadużyciom ze strony organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.
Jednak poseł Jarosław Żeleznyak uważa przyjęcie bardziej rygorystycznych przepisów dotyczących przemytu towarów za wyjątkowo sprzeczne i niebezpieczne dla biznesu: „Nowe prawo wzmacnia zdolność organów celnych do wpływania na każdy biznes. Oznacza to, że błąd w oświadczeniu może skutkować dla przedsiębiorcy karą pozbawienia wolności. Po drugie, nie rozwiązuje to problemu przemytu, ponieważ nie jest to wyłącznie kwestia celna.
Pierwsze przypadki stosowania nowego prawa
Jednym z pierwszych przypadków zastosowania nowego artykułu było śledztwo w sprawie przemytu surowców do produkcji wyrobów tytoniowych o wartości około 13 mln hrywien. Stało się to na przejściu granicznym Porubnoje-Siret, gdzie celnicy odkryli nielegalny przepływ towarów w przestrzeni ładunkowej samochodu. Należy zauważyć, że podejrzany próbował ominąć kontrole celne, korzystając z „zielonego kanału” – typowej metody stosowanej przez przemytników chcących uniknąć kontroli.
Kontekst międzynarodowy: kryminalizacja przemytu w UE
Ukraina nie jest jedynym krajem, który boryka się z problemem przemytu. Unia Europejska również aktywnie walczy z tym problemem. Zgodnie z dyrektywą 2017/1371 państwa UE ustanowiły odpowiedzialność karną za przestępstwa celne wyrządzające szkodę budżetowi Unii. Przykładowo, w przypadku szkody przekraczającej 100 000 euro minimalną karą jest pozbawienie wolności na okres co najmniej 4 lat.
Maksymalne kary za przemyt różnią się w poszczególnych państwach członkowskich UE, ale w krajach takich jak Niemcy i Francja kara może wynosić do 10 lat więzienia. Na Ukrainie maksymalna kara wynosi 12 lat z konfiskatą mienia, zgodnie z praktyką UE.
Popyt tworzy podaż
Przemyt jest częścią wielkiej szarej strefy Ukrainy i próby jego zwalczania bez niszczenia innych łańcuchów i etapów tego systemu nie zakończą się sukcesem. Głównym problemem jest nie tylko możliwość uniknięcia płacenia ceł, ale także fakt, że takie towary trafiają na rynek ukraiński.
Istnienie popytu na przemycane produkty jest główną przyczyną ich masowego importu. To możliwość sprzedaży na terenie kraju towarów, które nie przeszły odprawy celnej lub zostały przywiezione z naruszeniem przepisów, sprzyja schematom korupcyjnym w urzędzie celnym. Tureckie trampki, markowe torby czy elektronika – większość tego asortymentu trafia na Ukrainę nielegalnie.
Wysiłki mające na celu powstrzymanie przemytu wiążą się z dużym popytem wśród konsumentów na tego typu towary. Wielu Ukraińców nie widzi problemu w kupowaniu tanich, przemycanych towarów, nie myśląc, że ich pieniądze wspierają programy korupcyjne.
Czy skuteczna walka jest możliwa?
Skuteczna walka z przemytem jest możliwa jedynie w kontekście powszechnego cieniowania gospodarki kraju. Przemycane towary stanowią podstawę wielu innych nielegalnych działań, w tym uchylania się od płacenia podatków i wykorzystywania fikcyjnych dokumentów do oszustw finansowych. Dokumenty towarzyszące nielegalnym towarom mogą zostać wykorzystane do oszustw podatkowych, co tworzy cały ekosystem korupcji.
Zatem walka z przemytem musi być kompleksowa i obejmować nie tylko cła, ale także rynek krajowy i system podatkowy. Jedynie eliminacja wszystkich części szarej strefy może stworzyć warunki skutecznego zwalczania przemytu.
Czy nowe przepisy ograniczyły przemyt?
Wprowadzenie nowego ustawodawstwa było ważnym krokiem w walce z przemytem. Jak zauważyła Państwowa Służba Celna, już po 2 miesiącach od rozpoczęcia ich działalności przepływ przemytu nieco się zmniejszył. W szczególności przedstawiciele Stowarzyszenia Sprzedawców Detalicznych Ukrainy odnotowują znaczące osiągnięcia w walce z szarą strefą, w szczególności na rynku tytoniowym, gdzie w sierpniu 2024 r. udział szarej strefy spadł z 24% do 14,5%.
Należy jednak zaznaczyć, że nie zawsze zwiększona odpowiedzialność jest kluczem do ograniczenia poziomu przestępczości. Dla skutecznego stosowania prawa konieczne jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania organów ścigania, w szczególności służby celnej i Biura Bezpieczeństwa Gospodarczego Ukrainy.
Kluczowym aspektem jest stworzenie warunków ograniczających motywację do przemytu. Obejmuje to poprawę warunków prowadzenia legalnej działalności, ograniczenie korupcji i zapewnienie przejrzystości procedur kontroli celnej.
Ponadto istotna będzie współpraca międzynarodowa, w szczególności z krajami UE, mająca na celu wymianę informacji na temat zorganizowanych grup przestępczych zajmujących się przemytem. Wspólne działania i koordynacja działań organów ścigania różnych krajów mogą znacząco poprawić skuteczność walki z nielegalnym przepływem towarów przez granice.
Zaostrzenie odpowiedzialności karnej za przemyt jest ważnym krokiem w kierunku przezwyciężenia tego zjawiska na Ukrainie. Aby jednak osiągnąć rzeczywiste rezultaty, należy zapewnić odpowiednie praktyki w zakresie egzekwowania prawa oparte na przejrzystości, efektywności systemów celnych i egzekwowania prawa. Czas i wyniki dalszych badań pokażą, czy nowe przepisy będą w stanie znacząco zmniejszyć poziom przemytu.
