Korupcja jako zjawisko szkodliwe

Ukraińcy zmienili się znacząco w ciągu dwóch lat wojny. Nabyliśmy bardziej pragmatyczne podejście do problemów, inaczej je postrzegamy i dostrzegamy potrzebę ich rozwiązania. Zmienił się także rząd, który przez prawie dwa lata z rzędu zmuszony jest do funkcjonowania w stanie wojennym. Jednak w jakim stopniu te zmiany są zsynchronizowane? Jak możemy poprawić współpracę i komunikację między nami wszystkimi?

Aby zrozumieć pozycję, w jakiej obecnie znajduje się społeczeństwo ukraińskie, Transparency International Ukraine, przy wsparciu projektu USAID „Wspieranie wiodących organizacji w walce z korupcją na Ukrainie”, przeprowadziło badanie socjologiczne dotyczące oczekiwań i obaw Ukraińców w ogóle oraz w w szczególności proces przyszłego ożywienia gospodarczego.

To już druga taka ankieta. Podczas poprzedniego, który odbył się w marcu 2023 r., wiele uwagi poświęciliśmy zagadnieniu odbudowy kraju. Tym razem także na nim pozostajemy w centrum uwagi, jednak ważniejsze stały się zidentyfikowane ogólne nastroje społeczeństwa, lęki i jego zdolność do działania, które pojawiły się pod koniec 2023 roku.

Jak wykazało badanie, ogólnie rzecz biorąc, dzisiejsze społeczeństwo jest nieco wyczerpane, przybyło coraz więcej spraw, które niepokoją Ukraińców, a same obawy nasiliły się. Uczucie zmęczenia, rozczarowania i zamętu co do przyszłości staje się bardziej aktywne. Czy to oznacza, że ​​czeka nas wzrost napięcia wewnętrznego i nieunikniony negatywny scenariusz rozwoju społeczeństwa? Naszym zdaniem nie.

To właśnie prośby obywateli i aktualna diagnoza nastrojów społecznych są istotne dla zrozumienia konkretnych recept na przełamanie lęków i poprawę jakości dialogu i interakcji publicznych. W naszym materiale staraliśmy się dokładnie rozważyć, jak to zrobić.

Problemy są postrzegane bardziej dotkliwie, a zapotrzebowanie na ich rozwiązanie wzrosło

Podobnie jak w marcu, dziś Ukraińcy za trzy główne problemy uważają wojnę (96%), korupcję (88%) oraz zniszczenie infrastruktury i mieszkań (82%). Ale chociaż kolejność tych problemów pozostała niezmieniona, ich postrzeganie zauważalnie wzrosło. Co więcej, strach przed wojną i zniszczeniami w listopadzie nieznacznie spadł w porównaniu z marcem (o 2%), ale ryzyko korupcji niepokoi obecnie Ukraińców o 11% więcej . Ogólnie rzecz biorąc, z dostarczonych danych wynika, że ​​niemal każdy problem poruszony w ankiecie niepokoi przeciętnego Ukraińca o 5–10% więcej niż w marcu.

Istnieje kilka powodów takiego postrzegania.  

1. Naruszenie umowy społecznej dotyczącej uczciwego podejścia i wspólnej walki z wrogami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Po rozpoczęciu inwazji na pełną skalę rozwinęła się niepisana umowa społeczna, zgodnie z którą wszystkie siły - fizyczne, finansowe i psychiczne - zostały skierowane do walki z rosyjskim najeźdźcą, wspólnym wrogiem, na jakiś czas zapomniano o wewnętrznych konflikty i na tle agresji zewnętrznej odroczono prace nad znanymi już problemami wewnętrznymi. Panowało wrażenie, że wszystkie intrygi, nadużycia korupcyjne, politykowanie i konflikty wewnętrzne pozostały w życiu do 24 lutego 2022 r. Jednak liczne fakty stanowiące naruszenie tego porozumienia (łapówki, kradzież funduszy humanitarnych i zaopatrzeniowych, flirty polityczne) naruszyły to niewypowiedziane porozumienie i wywołują oburzenie, złość i żądanie kontroli publicznej.
2. Zawyżone oczekiwania na 2023 rok. Jeszcze w marcu aktywnie przygotowywaliśmy się do udanej (kontr)ofensywy, kawy na Krymie do końca lata itp. Jednak w ciągu ostatnich sześciu miesięcy, choć zdarzały się sukcesy, nie spełniły one wysokich oczekiwań Ukraińców. Poczucie optymizmu, jedności i dumy, że przetrwaliśmy rok 2022 i odnieśliśmy znaczące zwycięstwa na polu bitwy, stopniowo przechodzi w rozczarowanie z powodu tego, co nie udało się w 2023 roku.
3. Przystosowanie do życia w warunkach wojennych. Ponad 70% respondentów uważa obecnie, że procesy ożywienia gospodarczego i ożywienia kraju będą trwały do ​​10 lat i dłużej. Choć trudno to przyznać, Ukraińcy stopniowo przyzwyczajają się do życia w obliczu ciągłego ostrzału i dźwięków alarmów przeciwlotniczych. Dlatego też coraz częściej na pierwszy plan wysuwają się problemy życia gospodarczego i dobrobytu: niesprawiedliwość w wymiarze sprawiedliwości (71%), wysokie koszty życia i spadające dochody (67%), brak specjalistów w rządzie (65), migracje i odejście ludności w wieku produkcyjnym (62%). Ukraińcy odczuwają konsekwencje tych problemów w swoim codziennym życiu i przewidują, że w przyszłości będą one jeszcze poważniejsze.

Ludzie mają dużą potrzebę osiągalnych zwycięstw – zarówno nad wrogami wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi. A jednym z możliwych sposobów ich uzyskania jest walka z korupcją jako uosobieniem wszystkiego, co nieuczciwe, sowieckie, bezduszne, przeciwko czemu w szczególności wojna trwa.

Korupcja stała się dostępnym wrogiem

Patrząc na dane dotyczące oceny poziomu korupcji i jednocześnie czytając nasze media, można odnieść wrażenie, że w walce z korupcją nie ma żadnych pozytywnych praktyk, że środki publiczne, w szczególności pomoc międzynarodowa, są wydawane nieskutecznie, a szanowani urzędnicy państwowi zniknęli całkowicie. Chociaż jest to prawdą i nieprawdą jednocześnie. Bo media są przyzwyczajone do patrzenia na to, co złe, i nie dostrzegania tego, co już jest dobre.

Najgorsze jest to, że takie nie zawsze zweryfikowane tezy są masowo rozpowszechniane nie tylko na szczeblu krajowym, ale także w mediach międzynarodowych i są aktywnie podchwytywane przez rosyjską propagandę. I tak ze wszystkich stron Ukraińcy słyszą, że ich kraj jest całkowicie skorumpowany, co oprócz długiej wojny może u wielu wywołać poczucie beznadziejności.

Dlaczego to się dzieje?

Z jednej strony przyczyny obiektywne – skandale, kradzieże, przypadki przekupstwa i coraz to nowe fakty dotyczące korupcji na różnych poziomach. Rażące przypadki kradzieży choćby pomocy humanitarnej, zamówień obronnych, a także liczne próby uzyskania w tym roku niezwykle dużych łapówek od urzędników wyższego szczebla, słusznie oburzyły społeczeństwo. Bo o jakiej rzetelności i sprawiedliwości w ogóle możemy mówić, skoro prezes Sądu Najwyższego Ukrainy Wsiewołod Knyazew, uważany za urzędnika na tym samym poziomie co prezydent czy premier, po prostu w swoim biurze otrzymał łapówkę w wysokości 2,7 miliona dolarów?

Z drugiej strony mamy pozytywne rezultaty w walce z korupcją, które są rozpoznawane na poziomie międzynarodowym. Tylko w ciągu ostatniego roku znacząco wzrosła liczba podejrzeń o korupcję, co świadczy o aktywnej pracy NABU i SAPO. Coraz częściej wnoszenie takich spraw staje się możliwe dzięki sygnalistom. VAKS ze swojej strony wydaje orzeczenia w sprawach o korupcję, NAPC wreszcie przywróciło wszystkie funkcje przewidziane dla niej w prawie, choć agencja nadal ma inne braki w swojej pracy. Ogólnie rzecz biorąc, w ostatnich latach zauważalnie wzrosła żywotność organów antykorupcyjnych, co opisaliśmy w specjalnym badaniu. Te i inne sukcesy znajdują odzwierciedlenie zwłaszcza w raporcie Komisji Europejskiej, która biorąc pod uwagę nasze sukcesy, rekomendowała rozpoczęcie negocjacji w sprawie przystąpienia Ukrainy do UE.

I jak dane , Ukraińcy obecnie znacznie rzadziej doświadczają korupcji bezpośrednio w swoim osobistym doświadczeniu. Niestety, wszystkie te pozytywne informacje często giną w wirze negatywnych wiadomości lub są powszechnie postrzegane jako zwykły PR ze strony agencji rządowych. Tym samym, pomimo dotychczasowych sukcesów, rośnie zapotrzebowanie na skuteczną walkę z korupcją.

Na przykład, jeśli chodzi o przyszłe ożywienie gospodarcze, na liście najwyższe miejsce zajmuje strach przed potencjalną korupcją. 79% Ukraińców boi się braku kontroli i w efekcie kradzieży środków lub użycia materiałów niskiej jakości. Kolejne 75% obawia się powrotu programów korupcyjnych związanych z praniem pieniędzy w przypadku dużych projektów.

Oznacza to, że w odczuciu Ukraińców korupcja jest złem samym w sobie, ale na tle innych obaw w postrzeganiu obywateli staje się całkowitym uosobieniem wszelkiego zła, niesprawiedliwości i problemów, przed którymi stoi nasz kraj. Tak więc na tle ogólnego zmęczenia, irytacji i niezrozumienia przyszłości łapówki i dziwaczne plany urzędników stają się jeszcze bardziej destrukcyjne dla naszego kraju. Dlatego naszą wspólną szansą jest teraz wykorzystanie walki z korupcją jako odskoczni. Na przykład podczas renowacji, o której już wspominaliśmy.

Ożywienie jest papierkiem lakmusowym żywotności państwa

Z naszych badań wynika, że ​​Ukraińcy mają swoje oczekiwania co do tego, jak dokładnie powinna przebiegać odbudowa kraju po wojnie. Panuje zrozumienie, że należy uwzględnić specyfikę gmin, a także postulat decentralizacji podziału środków, przejrzystości wszystkich etapów i zaangażowania obywateli.

Jeśli chodzi o oczekiwania Ukraińców co do przyszłych procesów ożywienia gospodarczego, zmienili oni swoją wizję okresu, jaki może obejmować przyszłe ożywienie. O ile w marcu 60% respondentów uważało, że ożywienie może trwać do dziesięciu lat lub dłużej, to w listopadzie liczba ta wzrosła do 73%. Na wskaźnik ten wpłynęło przede wszystkim tempo i przebieg wojny, ale taka zmiana nastrojów wskazuje także na gotowość do bardziej zrównoważonego dialogu i podejścia do samego rozumienia odbudowy. Ogólnie rzecz biorąc, podkreśla to wzrost realizmu i pragmatyzmu w nastrojach społecznych.

Większość respondentów uważa także, że osoby, które utraciły domy, muszą je budować już teraz (56%), rewitalizacja powinna opierać się na zasadzie decentralizacji (72%), a jej strategia musi być przygotowana już dziś – tak, aby nie marnować czas (78%).

Jednak sceptycyzm i zwiększone obawy, które ogólnie zaobserwowaliśmy w badaniu, są również widoczne w postawach wobec powrotu do zdrowia. Znacząco wzrósł udział tych, którzy są przekonani, że plany odbudowy powinny uwzględniać przebieg działań wojennych (z 11 do 20%).

Jeśli mówimy o ogólnym wrażeniu na temat istniejących przykładów renowacji, często jest ono pozytywne. Obecny stan ożywienia gospodarczego spełnia lub przekracza oczekiwania 46% Ukraińców, przy czym 32% respondentów ocenia te procesy negatywnie. Co ciekawe, najbardziej pozytywne postrzeganie ożywienia gospodarczego obserwuje się w północnych (50%) i wschodnich (52%) obwodach Ukrainy, czyli tam, gdzie ludzie znacznie ucierpieli po inwazji na pełną skalę.

Czas pomaga także Ukraińcom bardziej zaangażować się w odbudowę i dowiedzieć się, jak może ona przebiegać. Z naszych badań wynika, że ​​co trzeci dorosły Ukrainiec zna lub widział przykłady tego, co już zostało zbudowane. Zdecydowana większość (74%) jest zadowolona z wyniku.

Podobnie jak w okresie marzec-kwiecień 2023 r., dla społeczeństwa bardzo ważne jest unikanie korupcji w takich procesach, a do tego potrzebne jest, aby informacje były jak najbardziej dostępne. Ukraińcy uważają kontrolę nad etapami i jakością pracy (75%), kosztami i informacjami o wykonawcach (73%) za niezwykle ważną i chcą wiedzieć o odpowiedzialnych, choć znaczenie tego wskaźnika znacząco spadło – z 78 do 71%.

I w tym miejscu warto jeszcze raz wrócić do głównego żądania Ukraińców dotyczącego restauracji, a mianowicie do przygotowania już teraz kompleksowego planu i strategii takich procesów. Co więcej, w tej kwestii Ukraińcy oczekują przede wszystkim jakości wyników. Zatem 50% respondentów jest przekonanych, że wszyscy wykonawcy powinni być wybierani w sposób konkurencyjny, jednocześnie 30% uważa za konieczne zapewnienie ukraińskim biznesom pewnych korzyści. Wzrosły także wymagania stawiane wykonawcom pracy, zwłaszcza w kwestiach zgodności z międzynarodowymi standardami kontroli jakości (63%), reputacji (63%) i dostępności odpowiedniego doświadczenia (55%). I oczywiście Ukraińcy chcą mieć dostęp do informacji o stopniu spełniania takich wymogów.

Ogólnie rzecz biorąc, nasze badania wykazały: Ukraińcy rozumieją, że w czasie stanu wojennego mogą polegać na władzach głównie w sprawach doraźnych napraw lub doprowadzenia zrujnowanych mieszkań do stanu nadającego się do zamieszkania. Ale tak naprawdę nie mają nadziei, że uda im się przywrócić utracony poziom komfortu. Jednocześnie pełna zabudowa nowych obszarów mieszkalnych wydaje się im bardziej realna po wojnie.

I chociaż obywatele najczęściej pozytywnie oceniają program naprawczy, brakuje im zrozumienia, w jaki sposób jest on realizowany. I to właśnie brak takiego zrozumienia rodzi nieufność.

W konsekwencji przyszła restauracja stała się swoistym polem, na którym państwo w ciągu najbliższych lat może maksymalnie wykazać się swoim bogactwem, otwartością i wysokimi standardami zawodowymi w walce z korupcją. Aby jednak tego dokonać, musi wykazać gotowość do dialogu, nawiązać skuteczną komunikację i dać Ukraińcom realną szansę włączenia się w te procesy. Co więcej, mimo wojny i czasem rozczarowań, nasi obywatele mają jeszcze dość sił, żeby podjąć taką pracę.

Są środki do walki

Chociaż przedstawione dane mogą sprawiać wrażenie, że wielu naszych współobywateli jest apatycznych i nieufnych, wcale tak nie jest. Wyniki drugiej fali badania potwierdziły, że pod koniec 2023 roku społeczeństwo w dalszym ciągu będzie wykazywać dojrzałość i chęć poświęcenia własnych interesów na rzecz potrzeb innych.

Na przykład 17% obywateli wskazało, że ich majątek został uszkodzony w wyniku działań wojennych. A jedynie 32% z nich wystąpiło o odszkodowanie i zwrot kosztów.

Wśród tych, którzy nie złożyli wniosków, 37% stwierdziło, że rząd ma obecnie pilniejsze priorytety w zakresie finansowania, a kolejne 12% uważa, że ​​ludzie cierpią znacznie bardziej. Czy nie jest to ten sam nieoczekiwany akt wsparcia, który przede wszystkim sygnalizuje zdrowe społeczeństwo?

Ogólne poczucie wsparcia wśród Ukraińców jest również bardzo wysokie: 43% respondentów wskazało, że otrzymało jakąś pomoc po rozpoczęciu inwazji, przy czym większość tych osób przebywała na wschodzie kraju – 88%.

Jeśli mówimy o zaangażowaniu w odbudowę kraju, to 36% respondentów uważa za swój obowiązek udział w dyskusji na temat projektów rewitalizacji, a kolejne 39% stwierdziło, że w miarę możliwości włączałoby się do takich dyskusji publicznych.

Jednocześnie Ukraińcy są w pełni świadomi znaczenia pomocy partnerów międzynarodowych, aby nasz kraj mógł się utrzymać. Tym samym 43% Ukraińców zauważa znaczący wkład darczyńców międzynarodowych w proces odbudowy, a najwięcej pozytywnych ocen obserwuje się wśród młodych ludzi, którzy na ogół są bardziej świadomi możliwości współpracy z Zachodem i najczęściej angażują się w projekty wolontariackie .

***
Jak widzimy, społeczeństwo kończy drugi rok inwazji na pełną skalę w dość trudnym stanie emocjonalnym. Obserwujemy niestabilną sytuację w polityce zagranicznej, na froncie trwa wojna na wyniszczenie, a ogólny stres, zmęczenie i żądanie sprawiedliwości tylko się nasilają.

W związku z tym, nie mogąc szybko wypędzić rosyjskich agresorów z naszej ziemi, staramy się walczyć z demonami w kraju, a głównymi demonami są dziś dla nas skorumpowani urzędnicy. Są uosobieniem niesprawiedliwości i zła, które ranią cały kraj. A ponieważ Ukraina już wiele zrobiła w tej dziedzinie, zwycięstwa tutaj są całkiem możliwe do osiągnięcia w przyszłości. Czy rząd jest gotowy podjąć niezbędne kroki we właściwym kierunku? To temat na inne badania i rozmowę.

Należy jednak pamiętać, że społeczeństwo się zmieniło. Zmiany wymaga także retoryka komunikowania się z nim: pragmatyzm, realizm, skuteczność i dialog – to kluczowe zadania komunikacyjne władz wszystkich szczebli w interakcji z obywatelami swojego państwa. A wszystko to musi się odbywać pod warunkiem rzeczywistej walki z korupcją.

Aby zapobiec przekształceniu się obecnego napięcia w negatywne, władze ukraińskie powinny odpowiedzieć na prośbę o konkretną komunikację, jasne plany długoterminowe i rzeczywiste zaangażowanie obywateli we wszystkie procesy, a przede wszystkim w odbudowę, która może stać się prawdziwym oknem możliwości dla wszystkich. Już od prawie dwóch lat Ukraińcy zaczęli odczuwać, że zarówno wojna, jak i odbudowa zostaną opóźnione. Ale są gotowi walczyć w przyszłości.

Bez względu na społeczeństwo i nasze osobiste nastroje, każdy z nas i cały kraj razem będzie musiał je przezwyciężyć. Najlepszym sposobem na osiągnięcie tego jest przekształcenie naszego punktu wahania w punkt podparcia.