Spółki zrzeszone w grupie Privat od lat kontrolują jedno z przedsiębiorstw Narodowej Akademii Nauk Rolniczych w obwodzie dniepropietrowskim, a teraz chcą przejąć jego 15 tys. hektarów. Jak państwo traci ziemię?
Jak zauważa publikacja Economic Truth, w ciągu ostatnich dwudziestu lat państwo posiadało znacznie mniej gruntów. Są to jednak nadal setki tysięcy hektarów i nadal są celem ataków handlarzy, urzędników i biznesmenów, którzy chcą zarobić na majątku państwowym.
Niemal każde przedsiębiorstwo państwowe posiadające grunty wymaga szczególnej uwagi. W samej tylko Państwowej Akademii Nauk Rolniczych (aż 400 tys. ha gruntów) takich przedsiębiorstw jest kilkadziesiąt, a okresowo ujawniają się one w aferach korupcyjnych.
Ta historia dotyczy jednego z nich – dniepruskiego przedsiębiorstwa rolnego Nauchnaya, które w latach 90. XX w. było zaangażowane w sprawę osławionego premiera Ukrainy Pawła Łazarenki.
W okresie upadłości spółki jej majątek korzystały spółki powiązane z grupą Prywat Igora Kołomojskiego i jego wspólników. Kiedy na początku 2023 roku rząd podjął decyzję o przekazaniu spółki posiadającej 15 tys. hektarów gruntów nad Dnieprem do Funduszu Majątku Państwowego.
Weszła w życie ustawa, zgodnie z którą dzierżawi się także pasy leśne i drogi polne
Zmusiło to beneficjentów Nauchnaya do podjęcia nieoczekiwanych kroków.
Kontekst
W 2019 roku Ukraińcom powiedziano, że na Ukrainie pozostało 10,4 mln ha gruntów państwowych, ale okazało się to kłamstwem... Znaczna część tych gruntów może przejść w ręce prywatnych właścicieli, o czym mówił Roman Leszczenko, były szef Państwowego GeoKadastru, mówił około trzy lata temu w wywiadzie dla PE. Teraz nikt nie jest w stanie podać dokładnej liczby ziemi, jaka pozostała państwu.
Państwowy GeoKataster nie odpowiedział na żądanie PE. Według zastępcy szefa Kancelarii Prezydenta Rostislava Shurmy mówimy o 500-800 tysiącach hektarów. Mówi, że nie było inwentarza gruntów, więc nie wiadomo, ile hektarów znajduje się na okupowanym terytorium, a ile gruntów przeszło w ręce prywatne.
Pozostałymi gruntami zarządzają różne przedsiębiorstwa państwowe. Spośród nich około połowa podlega jurysdykcji struktur Narodowej Akademii Nauk Rolniczych. „Nieograniczony” i „bezpłatny” dostęp do wszelkich zasobów jest podatnym polem nadużyć i kradzieży, które NAAS regularnie identyfikuje.
Kilka miesięcy temu rząd podjął kroki, które mogły powstrzymać tego typu naruszenia. W lipcu Rada Najwyższa przyjęła ustawę ograniczającą prawo stałego użytkowania przedsiębiorstw państwowych i dała impuls do utworzenia Banku Ziemi na bazie Funduszu Majątku Państwowego. Krótko przed tym rząd zaczął przekazywać państwowe przedsiębiorstwa rolne spod jurysdykcji ministerstw i NAAN jednemu zarządcy – Funduszowi Majątku Państwowego.
Wygląda na to, że proces ten potrwa dłużej niż rok. W większości tych gospodarstw państwo jest obecne nominalnie, a ich realni beneficjenci starają się utrzymać status quo i wykorzystują do tego wszelkie możliwe środki. Podobnie jak naukowa firma rolnicza.
Sekcja 1. Historia „naukowa”
W latach 90. przedsiębiorstwo rolne Naukova było dużym zintegrowanym przedsiębiorstwem, które posiadało prawie 25 tysięcy hektarów gruntów ornych, gorzelnię w Dniepropietrowsku i mleczarnię w Dnieprodzierżyńsku. W 2002 r. władze lokalne wydzieliły część gruntów i od tego czasu przedsiębiorstwo rolne zarządza 14,5 tys. ha gruntów. Obiekty te zlokalizowane są tuż za granicami miasta Dniepr, w powiecie nadniepruskim.
Na początku XXI wieku Nauchnaya pojawiła się w sprawie Łazarenki pod zarzutem prania pieniędzy. Kierujący przedsiębiorstwem do 1998 roku Nikołaj Agafonow był podejrzany o kradzież mienia państwowego na szczególnie dużą skalę.
W 2004 roku główny wierzyciel Nauchnej, CJSC KB Privatbank, będącego wówczas własnością Igora Kołomojskiego i jego wspólników, zwrócił się do Sądu Gospodarczego Obwodu Dniepropietrowskiego z wnioskiem o wszczęcie postępowania upadłościowego. Sąd uwzględnił powództwo i Nauchnaya przystąpiła do postępowania upadłościowego.
Jak zauważył wówczas wiceprezes Obwodowej Administracji Państwowej w Dniepropietrowsku Nikołaj Wołosjanko, zadłużenie Nauchnej sięgało 300 mln hrywien, z czego połowa wobec Privatbanku. Według niego bank planował spłatę długów, inwestycje w produkcję, a nawet przedstawił plan zagospodarowania terenu. NAAN wsparł tę inicjatywę.
Na czele przedsiębiorstwa rolniczego stał Petr Kucherov, który do dziś prowadzi Nauchną. Według Volosyanoka bank był gotowy inwestować pieniądze tylko z takim oznaczeniem. Nie ma w tym nic dziwnego, gdyż osoba o takim nazwisku i imieniu, jak wynika z systemu YouControl, to były dyrektor i współzałożyciel Privat-Agro LLC.
Po rozpoczęciu postępowania upadłościowego sąd wyznaczył zarządcę arbitrażu. Jest on odpowiedzialny za naprawę sytuacji i musiałby opracować plan przywrócenia wypłacalności spółki. Postępowanie rehabilitacyjne rozpoczęło się w 2005 roku i miało trwać 12 miesięcy, jednak z roku na rok nie składano planu rehabilitacji, a terminy były wydłużane.
W 2011 roku sąd ogłosił upadłość spółki i rozpoczął postępowanie likwidacyjne. Przejście do procedury zostało zatwierdzone przez radę wierzycieli i Privatbank. Likwidacja, zgodnie z postanowieniem sądu, miała zakończyć się w 2012 roku, jednak do tego jeszcze nie doszło. W 2019 roku sąd powołał nowego likwidatora spółki rolniczej Aleksandra Chikildina.
Sekcja 2. Walka o ziemię: grupa Prywat przeciwko Funduszowi Majątku Państwowego
W styczniu 2023 r. rząd przekazał do SPF kilkadziesiąt przedsiębiorstw państwowych. Wśród nich była Nauchnaya z długiem na około 300 milionów hrywien.
Niemal natychmiast po tym przedsiębiorstwo rolne odwołało się do sądu od aktu przyjęcia i przekazania jednolitego kompleksu majątkowego przedsiębiorstwa (mówimy o całym majątku z wyjątkiem gruntów) i wygrało już w dwóch instancjach. Spory prawne trwają: 26 października Sąd Najwyższy wszczął postępowanie kasacyjne od skargi SPF.
Jednolity kompleks nieruchomości „Nauchnaya” (bez majątku gruntowego) znajduje się na liście małych obiektów prywatyzacji, jednak SPFU zauważa, że rozpoczęcie przygotowania go do sprzedaży będzie możliwe dopiero po zniesieniu przez Sąd Najwyższy zakazu zarządzania i prywatyzacji z „Nauchnej”. Ostatecznie sprzedaż kompleksu nieruchomości nie będzie łatwa, gdyż jego potencjalny nabywca nie otrzyma żadnych przywilejów ani gwarancji na korzystanie z głównego majątku spółki – gruntu.
Nowelizacja Kodeksu gruntowego zmieniła zasady korzystania z gruntów dla przedsiębiorstw państwowych, ale w przypadku Nauchnej może się to nie sprawdzić.
Na czym polegają te zmiany? W przypadku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych w spółki akcyjne lub spółki z oo ze 100% udziałem państwa, np. w przypadku ich przekazania do Funduszu Majątku Państwowego, tereny będące w użytkowaniu przedsiębiorstwa państwowego przedsiębiorstwo zostanie im przekazane wyłącznie na zasadzie leasingu. Okres dzierżawy będzie wynosił 50 lat, a nowo utworzone spółki będą płacić rocznie co najmniej 12% standardowej wyceny pieniężnej działek.
Jeżeli przedsiębiorstwa państwowe nie będą w stanie spełnić tych warunków, ich grunty będą wydzierżawiane wszystkim na przetargach. Według wyliczeń Shurmy, dzięki temu państwo otrzyma dodatkowe co najmniej 3 miliardy hrywien rocznie.
Tym samym ustawodawcy postanowili przenieść użytkowników gruntów państwowych do stosunków rynkowych. Oczywiście Nauchnaja powinna była pójść tą drogą po przejściu pod kontrolę Funduszu Majątku Państwowego, ale znaleźli sposób, aby to obejść. Faktem jest, że nowe zmiany w zakresie trwałego użytkowania gruntów nie dotyczą pewnej kategorii organizacji publicznych i nie opieszale wykorzystały tę lukę.
Tym samym prawo do stałego użytkowania gruntów państwowych mogą nabyć m.in. publiczne organizacje osób niepełnosprawnych, a także ich przedsiębiorstwa. Dzięki temu nie tylko mogą korzystać z gruntu w nieskończoność, ale także wpłacać do lokalnych budżetów jedynie 1% normatywnej wyceny pieniężnej terenu. Dla porównania: roczny czynsz takich działek kosztuje ok. 8% wyceny.
Na krótko przed przyjęciem ustawy o „ziemiach” w historii „Nauchnej” pojawiła się publiczna organizacja osób niepełnosprawnych – organizacja pozarządowa „Invalids Caritas”, która poprzez swoje przedsiębiorstwo rolne „Żniwa Zwycięstwa” zdecydowała się pozyskać ziemie „Nauchnej”.
To przedsiębiorstwo rolnicze zwróciło się do rad wsi Nikołajew i Sursko-Litowski obwód dniepropietrowski z prośbą o przekazanie mu działek państwowego przedsiębiorstwa rolnego do stałego użytkowania. Obie rady sołeckie odmówiły „Żniwa Zwycięstwa”, gdyż działki znajdują się w dyspozycji Państwowego GeoKadastru, a władze lokalne nie mają prawa decydować o ich przekazaniu.
„Urozhay” wniósł skargę do Okręgowego Sądu Administracyjnego w Dniepropietrowsku z żądaniem unieważnienia decyzji rad wiejskich o odmowie przekazania działek i obowiązku przekazania im w stałe użytkowanie 14,5 tys. ha. Obie sprawy po automatycznym rozdaniu trafiły do tego samego sędziego – Romana Gołobutowskiego.
27 października sąd umorzył oba postępowania. Okazało się, że rady wiejskie w sądzie próbują odzyskać sporne działki z Państwowego GeoKatastru i pozbawić Przedsiębiorstwo Państwowe Nauchnaya prawa stałego użytkowania w ramach postępowania upadłościowego. Jeśli rady wiejskie odniosą sukces, umożliwi to firmie Harvest of Victory, która reprezentuje organizację pozarządową Disabled Caritas, roszczenie do tych gruntów.
Ta organizacja publiczna została zarejestrowana w 2019 roku i zdążyła już pojawić się w sądach wokół Privatbanku. Na jego czele stoi Siergiej Doroszenko, który reprezentował interesy lub pracował w strukturach bliskich Prywatowi. W szczególności w 2013 roku był dyrektorem Technologii Rolniczych Ukrainy LLC. Z życiorysu Doroszenki wynika, że przed jego nacjonalizacją pracował w samym Privatbanku.
W domenie publicznej nie udało się znaleźć szczegółowych informacji na temat działalności Caritas Invalides, z wyjątkiem sądów, w których znajdował się już państwowy Privatbank. PE zwrócił się do Doroszenki z pytaniem dotyczącym pracy tej organizacji pozarządowej, lecz nie otrzymał jeszcze odpowiedzi.
Z organizacją publiczną „Żniwa Zwycięstwa” zrzeszone jest jej przedsiębiorstwo rolnicze. Dyrektorem firmy „Harvest of Victory” jest działacz publiczny i uczestnik ATO Siergiej Bukreev. Sądząc po podpisach w serwisie GetContact, Bukreev mógł być zamieszany w bezpieczeństwo centrum handlowego Priozerny nad Dnieprem. To centrum handlowe było kojarzone z byłymi właścicielami Privatbanku i jego najwyższą kadrą kierowniczą.
Szef Victory Harvest Boukreev również odmówił komentarza.
Sekcja 3. Jak „prywatowcy” zarabiają na Nauchnej
Wspomniane OO nie są jedynymi firmami w historii Nauchnej, które są powiązane z Prywatem. Ze sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa rolniczego wynika, że w 2022 r. Nauchnaja uzyskała około 140 mln UAH przychodów ze sprzedaży produktów, ale nadal deklaruje straty. W szczególności w raporcie zauważono, że koszt sprzedanych produktów sięga ponad 130 milionów UAH. Świadczy to o tym, że przedsiębiorstwo rolne nie jest zbyt efektywne.
Nie jest to zaskakujące, ponieważ Nauchnaya regularnie sprzedaje na aukcjach „aktywa biologiczne” - zasiane obszary, na których plony jeszcze nie wykiełkowały. Ten sposób handlu jest nietypowy na rynku rolnym, gdzie zwykle kupuje się i sprzedaje zebrane plony.
Po pierwsze, taka partia może być znacznie tańsza niż produkt końcowy. Ponadto najprawdopodobniej cena takiej partii ustalana jest na podstawie wielkości wydatków na siew, to znaczy firma nie zarabia na takiej sprzedaży.
Po drugie, sprzedaż aktywów biologicznych nie pozwala nam obiektywnie ocenić, jaka powinna być cena wywoławcza. Taką ocenę – wyjaśnił ED w Privatbanku – zleca likwidator. Choć wierzyciele, czyli przede wszystkim Privatbank, cenę działki zatwierdzają swoim podpisem, nikt nie będzie sprawdzał, na ile jest ona prawdziwa.
Jednocześnie od 2020 roku Nauchnaya drastycznie zredukowała zatrudnienie i zatrudnia czterech pracowników, z czego dwóch to najprawdopodobniej dyrektor i księgowy. Jak sieje duże powierzchnie? ED skierował tę kwestię do likwidatora Nauchnaya, Aleksandra Chikildina. Kilkakrotnie prosił o przełożenie rozmowy, po czym przestał odbierać telefon.
Wiele z wymienionych działek Nauchnoy zostało zakupionych przez Kodatskoe Agro LLC. 29 sierpnia firma rolnicza wystawiła na sprzedaż 18 działek o powierzchni prawie 3 tys. hektarów. Wszystko zostało kupione przez tę spółkę LLC, która była jedynym oferentem. Podobnie jest na pozostałych aukcjach w latach 2022-2023.
Według danych YouControl właścicielem 94,99% Kodatskoe Agro LLC, poprzez spółkę Agrocenter-Plus, jest Invalidov Caritas - ta sama organizacja z orbity grupy Privat, której spółka zależna stara się przejąć ziemie Nauchnaya. Wydaje się, że zakup „aktywów biologicznych” to duża inwestycja, bo w przeciwieństwie do Nauchnaya Kodatskoe Agro za 2022 rok zarobiło 10 mln UAH zysku netto.
W komentarzu do ED dyrektor Kodatsky Agro Siergiej Rozżkowski potwierdził, że spółka „przez pewien czas świadczyła usługi firmie rolniczej Nauchnaya w zakresie uprawy zbóż i innych roślin na podstawie umów o świadczenie usług”, ale nie chciał określić, jakie obszarach i o jakich okresach pracy mówimy.
Stwierdził, że firma nie użytkuje gruntów Nauchnaya, a dzierżawa własnego sprzętu lub usług rolniczych jest „normalną praktyką”.
Na wniosek parlamentu PE zwrócił się do NAAN i Nauchnaya z prośbą o dostarczenie danych na temat uprawy gruntów Nauchnaya przez osoby trzecie na podstawie umów, a także prac prowadzonych na tych gruntach. Nauchnaja nie odpowiedziała na prośbę posła frakcji Sługa Narodu Maryana Zabłockiego, a odpowiedź udzielona przez NAAN nie zawierała żądanych informacji.
Opór, jaki Nauchnaja i powiązane z nią spółki stawiają w sądach, wskazuje, że nie będzie możliwe szybkie zniszczenie planów budowanych na tych polach przez dziesięciolecia. Choć to przedsiębiorstwo rolne jest jednym z największych w strukturze NAAN, poza nim jest kilkadziesiąt innych, których grunty w ramach podobnych programów nie mogą być wykorzystywane przez państwo.
Jednak największą wylęgarnią transakcji korupcyjnych jest brak jasnych danych na temat ilości pozostałej ziemi państwowej. Podczas gdy zostanie on przekazany państwowemu bankowi ziemi, wiele innych obszarów może zniknąć niezauważony.
Niniejsza publikacja powstała przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Za jego treść odpowiada wyłącznie firma Economic Truth i niekoniecznie odzwierciedla ona poglądy Unii Europejskiej.
