W 2024 roku Ukraina wprowadziła nową inicjatywę państwową – Narodowy program Cashback. Celem tego programu jest pobudzenie konsumpcji krajowych produktów oraz wsparcie krajowych producentów w warunkach kryzysu gospodarczego i wojny.
Istotą programu jest to, że Ukraińcy mogą otrzymać 10% kosztów zakupionych towarów wyprodukowanych na Ukrainie. W naszym artykule szczegółowo rozważymy główne aspekty programu, warunki, perspektywy i wpływ na gospodarkę.
Uruchomienie programu i pierwsze efekty
Program „Narodowy Cashback” został ogłoszony na początku 2024 roku, kiedy prezydent Władimir Zełenski zapowiedział w lutym uruchomienie nowej inicjatywy pomocowej pod hasłem „Kupuj ukraiński”. Oficjalny start programu odbył się 11 października 2024 roku, choć beta testy trwały od 2 września. Od tego czasu program cieszy się dużym zainteresowaniem obywateli i przedsiębiorstw.
Według Ministerstwa Gospodarki, w pierwszym miesiącu beta testów ponad 1,2 miliona Ukraińców otworzyło specjalne karty bankowe, aby otrzymać zwrot pieniędzy, a naliczone środki osiągnęły prawie 3 miliony hrywien. Głównymi uczestnikami programu było 11 banków, w tym PrivatBank, monobank, Ukrgasbank, Sbierbank i inne.
Julia Sviridenko, pierwsza wicepremier i minister gospodarki, zauważyła również, że w okresie testów beta od 2 września do 15 października Ukraińcy wydali ponad 2 miliony kart: „Ponad milion użytkowników widzi już zwrot pieniędzy w DIA”. Dołączyło do nas 11 banków, setki sprzedawców detalicznych i tysiące producentów. Jesteśmy pewni działania systemu po zakończeniu wszystkich testów i ustawień” – podkreśliła.
Jak działa program
Aby wziąć udział w Ogólnopolskim programie Cashback należy wykonać kilka kroków. Przede wszystkim obywatele muszą zarejestrować się poprzez aplikację „Akcja”, wybierając jeden z banków partnerskich, które zapewniają możliwość otwarcia specjalnej karty cashback. Po rejestracji tą kartą możesz płacić za zakupy w sklepach, które przystąpiły do programu, za towary wyprodukowane na Ukrainie. System automatycznie nalicza zwrot gotówki w wysokości 10% kosztu zarejestrowanego ukraińskiego towaru.
Kluczowym punktem programu jest to, że obejmuje on jedynie określone towary i usługi. Cashback nie dotyczy towarów objętych akcyzą, takich jak alkohol i tytoń. Jednocześnie kwota zwrotu gotówki jest ograniczona: minimalna kwota to 2 hrywny miesięcznie, maksymalna to 3000 hrywien.
Korzyści dla konsumentów
Jedną z głównych korzyści dla konsumentów jest możliwość otrzymania rekompensaty finansowej za zakupy. Choć maksymalna kwota zwrotu gotówki wynosi 3000 hrywien miesięcznie, większość Ukraińców otrzymuje znacznie mniejsze płatności. Jednak nawet niewielkie kwoty mogą przydać się na dodatkowe wydatki, takie jak doładowanie konta mobilnego, opłacenie mediów czy nawet wsparcie APU.
Ponadto program pomaga zmniejszyć obciążenie finansowe rodzin, które znaczną część swoich dochodów wydają na żywność. Zdaniem Centrum Strategii Gospodarczej to właśnie te rodziny odniosą największe korzyści z programu cashback, gdyż to one będą w stanie częściowo zrekompensować rosnące ceny żywności.
Warunki uczestnictwa dla producentów i sprzedawców
Aby zostać uczestnikiem programu, producenci krajowi muszą zarejestrować się na portalu „Akcja” i złożyć wniosek o wpisanie na Listę producentów ukraińskich. Ich produkty muszą być zarejestrowane na specjalnej liście produktów ukraińskich. Dzięki temu konsumenci mogą wyraźnie zobaczyć, które produkty kwalifikują się do zwrotu pieniędzy.
Sprzedawcy z kolei muszą także zgłosić chęć przyłączenia się do programu poprzez Akcję. Należy jednak zaznaczyć, że z programu mogą skorzystać wyłącznie duże sieci handlowe działające w oparciu o wspólny system podatkowy. Program nie dotyczy uproszczonych przedsiębiorców (FE) i rynków, co znacznie ogranicza jego zasięg.
Aspekty techniczne i wyzwania
Jedną z kluczowych zalet programu jest jego techniczna integracja z rządową aplikacją Action. Po każdym zakupie ukraińskiego towaru konsumenci mogą zobaczyć kwotę zwrotu, która zostanie naliczona następnego dnia. Jednak, jak wykazały testy beta, system nie zawsze działał płynnie. We wrześniu zwrot pieniędzy był naliczany z opóźnieniami, a czasem w ogóle nie był uwzględniany, co wywołało krytykę ze strony użytkowników.
Pojawiły się jednak obawy dotyczące bezpieczeństwa i przekazywania danych osobowych konsumentów. Wiceminister gospodarki Nadieżda Bigun podkreśliła jednak, że udział w programie jest bezpieczny: „Nie ma powodów do obaw, że te informacje zostaną wykorzystane do innych celów” – zapewniła.
Ponadto większość problemów technicznych została rozwiązana w październiku. Teraz większość użytkowników otrzymuje zwrot pieniędzy na czas. W programie dodano także funkcję skanera kodów kreskowych, dzięki której możesz sprawdzić, czy produkt kwalifikuje się do programu cashback, co znacznie ułatwia proces zakupów.
W szczególności Minister Transformacji Cyfrowej Michaił Fiodorow, ogłaszając 15 października uruchomienie skanera kodów kreskowych w Action, wyjaśnił: „Wystarczy otworzyć Akcję, zeskanować kod kreskowy i dowiedzieć się, czy podlega programowi. Jeśli tak, zwrot pieniędzy zostanie naliczony, jeśli nie, system poinformuje Cię o tym.”
Krytyka programu
Pomimo potencjalnych korzyści program National Cashback spotkał się z krytyką. Część ekspertów uważa, że program jest zbyt skomplikowany w zarządzaniu i może stworzyć dodatkowe obciążenie finansowe dla budżetu państwa. Według szacunków rządu w 2024 r. na realizację programu planuje się wydać 3 mld UAH, a w 2025 r. kwota ta może wzrosnąć do 6 mld UAH.
Ponadto część analityków zwraca uwagę, że program może zakłócić warunki konkurencji na rynku, gdyż działa wyłącznie za pośrednictwem dużych sieci handlowych, wykluczając z gry małe firmy. Może to skutkować wzrostem wpływów dużych sieci i osłabieniem pozycji drobnych sprzedawców i producentów.
„Mechanizm cashback, realizowany wyłącznie za pośrednictwem sieci handlowych, wypacza warunki konkurencji na rynku i wzmacnia przewagę rynkową dużych detalistów, szkodząc małym producentom i sprzedawcom” – czytamy we wspólnym oświadczeniu kilku think tanków im. Prezydenta i premier. minister i inni wysocy urzędnicy.
Perspektywy programu
Pomimo krytyki Narodowy Program Cashback ma potencjał, aby pozytywnie wpłynąć na ukraińską gospodarkę. W szczególności może stymulować konsumpcję dóbr krajowych, co przyczyni się do wzrostu krajowej produkcji i tworzenia nowych miejsc pracy. Ponadto zwiększony popyt na produkty ukraińskie może zmniejszyć zapotrzebowanie na import i poprawić bilans handlowy kraju.
Zdaniem Gleba Wyszlińskiego, dyrektora wykonawczego Centrum Strategii Gospodarczej, program może być szczególnie przydatny dla firm konkurujących z zagranicznymi producentami, np. w branży spożywczej. Jeśli popyt na ukraińskie towary wzrośnie, może to skutkować wyższymi dochodami krajowych przedsiębiorstw i wyższymi płacami pracowników.
Ciekawą inicjatywą wspierającą ukraińskich producentów i konsumentów jest Krajowy program Cashback. Pomimo trudności technicznych i krytyki ze strony ekspertów program przyniósł już pierwsze pozytywne rezultaty. Jego powodzenie będzie zależeć od dalszych wysiłków rządu na rzecz usprawnienia mechanizmów administracyjnych i przyciągnięcia większej liczby uczestników. Czas pokaże, czy Narodowy Cashback może stać się potężnym narzędziem wspierania ukraińskiej gospodarki.
