Jak znaleźć dodatkowe środki finansowe na dalszy rozwój naszego państwa, biorąc pod uwagę trudności związane z uzależnieniem od funduszy sojuszniczych i ograniczonymi wydatkami rządowymi?
Sektor bankowy
Działalność sektora bankowego za 11 miesięcy 2023 roku charakteryzowała się spadkiem poziomu usług pośrednictwa finansowego oraz wysokim poziomem rentowności. System bankowy zawiera ponad 2,2 biliona UAH depozytów osób prawnych i osób fizycznych. Wolne środki płynne banków wynoszą prawie 1 bilion UAH. Jednak redystrybucja tych środków w celu wsparcia rozwoju gospodarczego lub finansowania deficytu budżetowego pozostaje bardzo słaba .
Tym samym na dzień 1 grudnia 2023 r. kredyty udzielone przez banki wyniosły zaledwie 1 bln hrywien, czyli nominalnie o 1,2% mniej niż na początku roku (dla kredytów dla przedsiębiorstw odpowiednio: 751 mld hrywien i minus 2,8%). .
W ostatnich miesiącach nastąpiło pewne ożywienie w poziomie akcji kredytowej: 40 miliardów UAH w portfelu kredytowym na okres lipiec-listopad. Ale wzrost depozytów w tym samym okresie był prawie trzykrotnie większy – 107 miliardów UAH.
Płynność banków systematycznie rośnie, podobnie jak rentowność działalności bankowej. Od początku grudnia, według stanu na 28 grudnia 2023 r., łączna płynność banków (rezerwa obowiązkowa + certyfikaty depozytowe) wzrosła o 115 mld UAH (+14%), a od początku roku – o 424 mld UAH (+80%). Główną przyczyną wzrostu płynności banków jest deficyt fiskalny. Przeważająca część płynności banków to certyfikaty depozytowe NBU – 65%, czyli prawie 620 miliardów UAH. Inwestycje banków w certyfikaty depozytowe przyniosły bankom w 2023 roku stopę zwrotu na poziomie 15–25% w skali roku (przy średniej inflacji na poziomie 14%). Certyfikaty depozytowe stanowią ponad 30% wszystkich przychodów odsetkowych banków, co przewyższa inne rodzaje przychodów odsetkowych (od kredytów biznesowych, konsumenckich, obligacji rządowych itp.). Zysk netto systemu bankowego za 11 miesięcy 2023 roku sięgnął 131 mld UAH (wzrost siedmiokrotny w stosunku do roku poprzedniego).
Inwestycje banków w obligacje rządowe pozostają umiarkowane. Inwestycje netto banków w obligacje skarbowe w hrywny wzrosły od początku roku o 171 mld UAH (do 575 mld UAH). Benchmarkowe obligacje rządowe w bilansach banków wzrosły o mniej więcej taką samą kwotę po uzyskaniu przez nie pozwolenia na tworzenie rezerw obowiązkowych w drodze specjalnych emisji obligacji rządowych. Oznacza to , że w rzeczywistości nie ma ekspansji inwestycji bankowych poza ramami czynnika zmian w regulacyjnych regulacjach płynności . Banki dokonują głównie rolowania wykupionych obligacji rządowych na nowe emisje obligacji rządowych bez ekspansji (nie licząc referencyjnych obligacji skarbowych).
Generalnie mnożnik podaży pieniądza (stosunek podaży pieniądza M3 do całkowitej wartości bazy monetarnej i certyfikatów depozytowych) kształtuje się poniżej 2,0, co charakteryzuje krytycznie niski poziom pośrednictwa finansowego w gospodarce . Dla porównania na koniec 2022 roku mnożnik pieniądza w USA wyniósł 4,0, w Polsce – 3,2, a w Gruzji – 3,3.
Można zatem stwierdzić, że działalność banków jako pośredników finansowych gospodarki nie przyczynia się do efektywnej redystrybucji oszczędności krajowych na rzecz rozwoju inwestycyjnego kraju .
Kwestia kredytów
Niski poziom akcji kredytowej banków jest istotną przeszkodą w ożywieniu gospodarczym Ukrainy. MFW wyraźnie stwierdza to w swoim zaktualizowanym memorandum. Zaznacza się, że w czasie wojny poziom kredytów bankowych dla gospodarki ukraińskiej znacząco się obniżył (z 18,8% PKB w 2021 r. do 14,2% PKB w 2023 r.). I to pomimo faktu, że około 13% portfela kredytowego banków przypada na preferencyjne programy wsparcia kredytowego. Jedną z przyczyn niskiego poziomu akcji kredytowej jest lokowanie środków bankowych w atrakcyjne certyfikaty depozytowe NBU.
Mobilizacja zasobów kredytowych powinna stać się ważnym motorem wzrostu sektora prywatnego i źródłem zaspokojenia znaczących potrzeb inwestycyjnych gospodarki w okresie powojennej ożywienia gospodarczego. Dlatego zgodnie z wymogami tego samego MFW NBU musi opracować kompleksową strategię rozszerzenia akcji kredytowej dla gospodarki kraju. Termin realizacji tego zadania upływa do końca maja 2024 roku.
Interesujące jest także odnotowanie racjonalnego stanowiska MFW w sprawie możliwości pozyskania zasobów emisyjnych NBU w celu sfinansowania deficytu budżetu państwa . Dokumenty MFW wskazują, że korzystanie z monetarnego finansowania budżetu jest ryzykowne dla utrzymania stabilności. Jednak w przypadku niekorzystnych szoków, takich jak luka w finansowaniu zewnętrznym, można zastosować opcję monetarnego finansowania deficytu. W tym celu NBU i Ministerstwo Finansów powinny opracować ramy regulujące warunki i harmonogram wykorzystania takiego finansowania zgodnie z projektem programu MFW i zaleceniami niedawno zakończonej oceny zabezpieczeń NBU.
NBU musi wziąć pod uwagę, że punktowa zmiana kluczowych stóp procentowych o 1–2 punkty procentowe. nie zmieni niczego znacząco. Kontynuowany będzie powolny ruch w kierunku obniżania oprocentowania kredytów i depozytów. Czy będzie to miało jakiś wpływ na stabilność finansową i stabilność kursu walutowego? Absolutnie nie!
Stabilność finansowa w gospodarce narodowej jest wspierana niemal wyłącznie przez odpowiednią ilość pomocy zagranicznej. Wielkość tej pomocy nie tylko pokryła strukturalną lukę w bilansie płatniczym (około 20% PKB), ale także umożliwiła zwiększenie rezerw walutowych do ponad pięciomiesięcznego importu.
Ciekawostką jest to, że MFW wymaga pakietu środków podatkowych o wartości 0,5% PKB. Oprocentowanie certyfikatów depozytowych w 2023 r. wyniesie 1,5% PKB. Obniżenie podstawowej stopy o połowę da już 0,75% PKB. MFW szuka w złym miejscu.
Zasoby
Wycofanie podatków i odsetek z gospodarki podwoiło się w latach 2022–2023. Tym samym dochody podatkowe skonsolidowanego budżetu w ciągu dwóch lat wzrosły 2,1-krotnie (głównie za sprawą podatku dochodowego od osób fizycznych wojskowych), a dochody odsetkowe banków - 1,9-krotnie (wykorzystano dane za dziesięć miesięcy 2023 r.).
Jednocześnie nominalny PKB w tym samym okresie wzrósł zaledwie o 22%.
Oznacza to, że wraz z pomnożeniem środków wycofanych z realnej gospodarki powstała sytuacja katastrofalna. W przyszłości nie będziemy w stanie stale zwiększać wypłat, jeśli nie odczujemy odwrotnego wpływu wzrostu produktywności na gospodarkę.
Skonsolidowane wydatki budżetowe na gospodarkę realną również wzrosły bardzo umiarkowanie: wydatki pozamilitarne i pozaodsetkowe na lata 2022–2023 wzrosły zaledwie o 44%. Pieniądz raz krąży w finansach publicznych, a potem po prostu ląduje na rachunkach systemu bankowego lub jest wypłacany na walutę obcą poza bankami.
Konieczne jest rozszerzenie instrumentów fiskalnych i monetarnych wspierających realny sektor gospodarki: programy wsparcia kredytów dla przedsiębiorstw, korzystna polityka pieniężna oraz inne programy dotacyjne i pomocowe kredytowe.
O planach „B”, „C” i dalej w kolejności alfabetycznej
Finansowanie Sił Zbrojnych kosztuje nas 20–30% PKB. To jest gigantyczne. Tym samym wydatki budżetu państwa na sektor obronności narodowej w 2023 roku, według zrewidowanego planu rocznego, powinny wynieść 2,1 bln hrywien (32% PKB). Na rok 2024 w budżecie państwa przewidziano dotychczas znacznie mniejszą kwotę – 1,2 bln hrywien. Ale nadal, jeśli chodzi o PKB, to też dużo - 16% PKB. Takich wolumenów nie można po prostu dodatkowo wycofać z gospodarki w drodze podatków lub innych obowiązkowych płatności. Całość wpływów podatkowych ze skonsolidowanego budżetu w 2024 roku wyniesie 26% PKB. Przed wojną wypłaty podatków sięgały 27% PKB. Oznacza to, że zasób tutaj jest niewielki. Trzeba też pamiętać, że dodatkowe zwiększenie obciążeń podatkowych spowoduje spadek aktywności gospodarczej.
Doświadczenie historyczne pokazuje, że głównym źródłem finansów walczących krajów nie były podatki, ale pożyczki, dotacje i pomoc pieniężna . Udział podatków w zasobach finansowych rządu USA w czasie II wojny światowej wynosił zaledwie 30%, podczas I wojny światowej – 20%. Na Ukrainie płatności podatkowe stanowiły 45% wszystkich środków budżetowych w latach 2022–2023.
