Temat hazardu w czasie wojny nabrał szczególnego znaczenia, ponieważ na tym obszarze w obiegu są setki milionów, a nawet miliardy hrywien. Legalizacja branży hazardowej stwarza znaczny potencjał uzupełnienia budżetu państwa, ale na ile skutecznie ta szansa jest wykorzystywana?
Szacuje się, że rynek równoległego hazardu na Ukrainie wynosi 10–15 miliardów hrywien miesięcznie, ale tylko niewielka część tych środków trafia do budżetu państwa. Wynagrodzenia menadżerów KRAIL kontrolujących ten obszar szybko rosną – w 2023 roku wyniosły ponad 1 milion hrywien. Jednocześnie nieprzejrzystość deklaracji członków komisji i podejrzenia o powiązania z podejrzanymi operatorami gier hazardowych rodzą pytanie: dlaczego tak dochodowa branża pozostaje niekontrolowana, a środki publiczne nieuwzględnione?
Komisja ds. Regulacji Hazardu i Loterii (CRAIL) została utworzona jako narzędzie kontroli rynku gier hazardowych na Ukrainie po legalizacji tego biznesu w 2020 roku. Jej głównym zadaniem było regulowanie, nadzorowanie i ochrona graczy przed negatywnymi skutkami gier hazardowych, a także zapewnienie dochodów budżetowi państwa. Jednak jako organ, który powinien zapewnić przejrzystość, uczciwość i odpowiedzialność społeczną w tej branży, CRAIL okazał się strukturą problematyczną, owianą skandalami korupcyjnymi, nieprzejrzystymi działaniami i konfliktami interesów.
W szczególności spółka Parimatch niedawno bardzo szybko otrzymała koncesję, która w tym czasie była objęta sankcjami ze strony Prezydenta Ukrainy, co wzbudziło podejrzenia o element korupcyjny. Zwrócił na to uwagę kanał Joker Telegram. Dlatego redakcja StopCor postanowiła sprawdzić, jak skutecznie Komisja faktycznie działa i czy przynosi korzyści ukraińskiemu budżetowi.
Dochody do budżetu i wynagrodzenia kadry kierowniczej
Jednym z zadań KRAIL było zapewnienie wpływów do budżetu poprzez opłaty z tytułu wydawania zezwoleń oraz podatki od działalności hazardowej. W latach 2021–2023 do budżetu Ukrainy wpłynęły znaczne kwoty z działalności podmiotów działających na rynku gier hazardowych. W 2023 roku branża hazardowa wniosła do ukraińskiego budżetu podatki w wysokości 10,4 mld UAH, co znacząco przekracza przychody z lat poprzednich: w 2022 było to ok. 730 mln UAH, a w 2021 jeszcze mniej – ok. 200 mln UAH. Jednak zdaniem ekspertów od 10 do 15 miliardów hrywien miesięcznie pozostaje w cieniu, poza kontrolą państwa. Brak systemu zwalczania uchylania się od płacenia podatków w branży gier hazardowych stwarza sprzyjające warunki dla nielegalnej działalności, a skarb państwa traci znaczne dochody.
Ponadto KRAIL charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem wynagrodzeń swojej kadry zarządzającej. Tym samym szef komisji Iwan Rudoj uzyskał w 2023 r. łączny dochód w wysokości 1,399 mln hrywien (po opodatkowaniu – 1,126 mln hrywien, czyli 93,8 tys. hrywien miesięcznie). Na jego wynagrodzenie składa się wynagrodzenie (371,1 tys. UAH), premie za intensywność pracy (270,9 tys. UAH), premie za wykonywanie szczególnie ważnej pracy (270,9 tys. UAH), premie za staż pracy (89,5 tys. UAH) oraz inne świadczenia, w tym premie , pomoc finansową i wynagrodzenie urlopowe
Członkowie Komisji też mają wysokie pensje. Kristina Dutka zarobiła 1,7 mln hrywien
Anna Sdobnova otrzymała 1,6 mln hrywien.
Elena Vodolazhko, która pracowała do października 2023 roku, otrzymała 1,6 mln hrywien. Wynagrodzenie obejmuje wynagrodzenie, premie za intensywność pracy i wykonywanie ważnych prac, a także pomoc pieniężną i rzeczową. Wynagrodzenia kadry kierowniczej budzą niepokój ze względu na ich wysokość, zwłaszcza biorąc pod uwagę wyzwania, przed którymi stanęła Komisja.
Alexey Botezat - według dziennikarzy 440 tysięcy hrywien za trzy miesiące pracy.
Na stronie NAPC nie udało się znaleźć oświadczenia Botezata
Warto zaznaczyć, że z jakiegoś powodu oficjalne deklaracje Ivana Rudoya i Aleksieja Botezata nie są dostępne na stronie NAPC. Chociaż zgodnie z ustawą Ukrainy „O zapobieganiu korupcji” osoby zajmujące odpowiedzialne lub szczególnie odpowiedzialne stanowisko (w szczególności urzędnicy służby cywilnej) mają obowiązek składania rocznych deklaracji elektronicznych dotyczących swojego stanu majątkowego, dochodów, wydatków i zobowiązań finansowych. Być może urzędnicy i członkowie komisji ukrywają w ten sposób swój stan majątkowy i prawdopodobne wzbogacenie?
Redaktorzy StopKor pytali o to NACP, ale nie otrzymali w odpowiedzi żadnych szczegółów. Pismo zawiera nieinformacyjne odniesienia do prawa Ukrainy i nie zawiera faktycznych informacji o przyczynach braku oświadczeń na stronie.
Niewystarczająca kontrola nad nielegalnym biznesem
Zgodnie z zadaniami KRAIL komisja miała walczyć z nielegalnym rynkiem gier hazardowych, jednak brak odpowiedniej kontroli spowodował, że większość tego rynku pozostaje poza obszarem prawnym. Trudności w identyfikacji nielegalnych zakładów hazardowych, brak koordynacji między agencjami rządowymi i niedoskonałe przepisy podatkowe komplikują tę walkę. Funkcjonariusze organów ścigania często nie są w stanie ustalić, czy dany zakład jest legalny, a organizatorzy branży hazardowej przerzucają odpowiedzialność na siebie nawzajem.
„Loteria państwowa to nie hazard. Nikt nie będzie w stanie ustalić, czy jest to loteria państwowa, czy placówka ta prowadzi legalną działalność gospodarczą – zapewniła Natalia Kalinowska, przedstawicielka wydziału ochrony ekonomicznej Policji Narodowej Ukrainy.
Ponadto złe opodatkowanie i przestarzałe przepisy podatkowe umożliwiają rozkwit nielegalnych instytucji. Podatki obowiązujące w branży hazardowej często nie odpowiadają współczesnym realiom, co komplikuje walkę z nielegalną działalnością. W rzeczywistości rynek gier hazardowych jest opodatkowany według stawek i modelu ustalonego wraz z przyjęciem Ordynacji podatkowej Ukrainy w 2010 roku, kiedy hazard został w naszym państwie zakazany na półtora roku. Poinformowała o tym doktor prawa, profesor nadzwyczajny Zoryana Toporetskaya.
Wskazana byłaby koordynacja działań z policją, Ministerstwem Finansów i innymi organami w celu skutecznego zwalczania nielegalnego biznesu, jednak proces ten pozostaje niezorganizowany. Brak jasnych zasad, ograniczone zasoby i koordynacja prowadzą do tego, że każdy organ przenosi odpowiedzialność na inne. W rezultacie prosperuje szara strefa, a państwo pozostaje bez odpowiedniej kontroli i traci potencjalne dochody budżetowe.
Odpowiedzialna gra: niewystarczająca ochrona graczy przed uzależnieniem od hazardu
CRAIL musi chronić graczy przed uzależnieniem od hazardu, zapewniając odpowiedzialność społeczną i zapobiegając uzależnieniu od hazardu. Jednak wiele inicjatyw w tym obszarze pozostaje jedynie na papierze. Sytuacja jest szczególnie krytyczna dla personelu wojskowego, który podczas wojny narażony jest na duży stres i staje się podatny na hazard.
Firmy zajmujące się grami często kierują reklamy do tej grupy, wykorzystując symbole Ukraińskich Sił Zbrojnych i ukrywając swoją działalność jako działalność charytatywną na rzecz armii. Takie wybielanie charakteru nie tylko szkodzi wojsku, ale także podważa bezpieczeństwo narodowe, ponieważ niektórzy żołnierze mogą wydawać swoje kieszonkowe na hazard, wpędzając siebie i swoich towarzyszy w długi oraz narażając siebie i swoich towarzyszy na niebezpieczeństwo. Tak wynika z treści petycji do Władimira Zełenskiego w sprawie ograniczenia działania kasyn internetowych, pod którą w zaledwie pół dnia zebrano 26 040 podpisów. Autorem petycji jest żołnierz 59. brygady Paweł Petrichenko.
Z kolei prezes KRAIL Ivan Rudoy uważa, że problem uzależnienia od hazardu wśród wojska wymaga zmian w ustawodawstwie. Proponuje przyznanie dowódcom jednostek wojskowych prawa składania do CRAIL wniosków o wpisanie poszczególnych żołnierzy do rejestru osób mających ograniczony dostęp do zakładów gier hazardowych. Wymaga to jednak dodatkowych zmian legislacyjnych. Zauważa także, że aktualny rejestr osób uzależnionych od hazardu nie zawiera informacji o aktywności zawodowej poszczególnych osób.
Oczywiście KRAIL prowadzi Rejestr Hazardzistów, w którym znajdują się osoby mające ograniczony dostęp do obiektów hazardowych. Rejestr ten nie obejmuje jednak dziedziny hazardu online, która umożliwia uzależnionym graczom kontynuowanie hazardu online bez ograniczeń. Kasyna online pozostają największym źródłem uzależnienia od hazardu, a sytuacja tylko się pogarsza z powodu braku skutecznej polityki CRAIL dotyczącej gier online.
Krytycy twierdzą, że CRAIL nie robi wystarczająco dużo, aby stworzyć system odpowiedzialnego hazardu i pomocy dla uzależnionych graczy. Nawet po wprowadzeniu mechanizmów samokontroli dla graczy uzależnionych od hazardu, około 25% dorosłej populacji Ukrainy w dalszym ciągu boryka się z uzależnieniem od hazardu. Sytuację pogarsza brak jasnej strategii wspierania zawodników i leczenia uzależnień, które stanowią poważny problem społeczny.
Licencja na działalność hazardową
Ideą legalizacji działalności hazardowej było wprowadzenie przejrzystych i jasnych procedur licencyjnych dla podmiotów tego rynku. Jednakże CRAIL znalazł się w centrum licznych zarzutów o korupcję i brak przejrzystości w wydawaniu licencji. Zamiast uczciwego i kontrolowanego rynku istnieje podejrzenie, że wiele procesów licencyjnych jest kontrolowanych ręcznie, co otwiera drogę do korupcyjnych schematów. Minister Transformacji Cyfrowej Michaił Fiodorow publicznie stwierdził ryzyko wynikające z nieprzejrzystej pracy KRAIL. Aby zminimalizować czynnik ludzki, zaproponowano automatyzację procesu wydawania licencji poprzez informatyczny system monitoringu on-line. System ten mógł umożliwiać śledzenie interakcji operatorów z państwem, ale nigdy nie został uruchomiony.
Przewodniczący KRAIL Ivan Rudoy wyjaśnił, że komisja nie opracowuje samodzielnie produktu do monitorowania online, a jedynie pracuje nad ramami regulacyjnymi. Ze względu na inwazję na pełną skalę fundusze na system zostały przekierowane na inne potrzeby w kraju, ale stwierdził, że projekt pozostaje priorytetem dla przyszłej realizacji.
Skandale korupcyjne w CRAIL: nieprzejrzystość i podejrzliwość
Działalność KRAIL wielokrotnie była przyćmiona aferami korupcyjnymi. Szef CRAIL Iwan Rudoj znalazł się w centrum skandalu, gdy w czasie wojny wydał licencje firmie Parimatch, która w tym czasie była objęta sankcjami ze strony Prezydenta Ukrainy w związku z podejrzanymi działaniami i możliwymi więzi z Rosją. Stało się to pięć dni później, co budzi podejrzenia o korupcję i naruszenie prawa. W rzeczywistości Parimatch ominął sankcje i kontynuował działalność pod innymi markami, a decyzja Rudoya jeszcze bardziej uwydatniła problem nieprzejrzystości pracy CRAIL.
Wcześniej dziennikarze StopCor odkryli ukryte „rosyjskie ślady” w działalności firmy VBet i jej interesach. Natomiast VBET Ukraine LLC widnieje na stronie internetowej Komisji ds. Regulacji Hazardu i Loterii na liście operatorów, którym CRAIL wydał licencję.
Podejrzewa się także, że FavBet ma powiązania z rynkiem rosyjskim, m.in. kontynuuje działalność w Rosji nawet po rozpoczęciu działań wojennych na Ukrainie. Firma angażuje się także w programy sprzedaży swojej franczyzy w Federacji Rosyjskiej, co pozwala jej w dalszym ciągu zarabiać na działalności hazardowej w kraju agresora.
Do afery wokół KRAIL doszło, gdy Ivan Rudoy został oskarżony przez NAPC o niezgłaszanie konfliktu interesów przy podejmowaniu decyzji w sprawie postępowań dyscyplinarnych wobec szefa aparatu KRAIL. Na podstawie tych zarzutów wszczęto przeciwko Rudoyowi postępowanie administracyjne i wpisano go do Jednolitego Państwowego Rejestru Osób, które dopuściły się przestępstw korupcyjnych.
Ponadto KPD sporządziła raport przeciwko Ivanowi Rudoyowi i Denisowi Shmygalowi za nielegalne ujawnienie informacji na temat sygnalisty korupcyjnego. Odwołał się do sądu od protokołu Narodowej Agencji Ukrainy ds. Zapobiegania Korupcji (NACP). Agencja podała, że Szmigal zapoznał się ze zgłoszeniem korupcyjnym złożonym przez sygnalistę, czyli pracownika Komisji Regulacji Gier i Loterii, i zlecił odpowiednim urzędnikom opracowanie takiego raportu. Ale wśród tych urzędników był przewodniczący KRAIL Ivan Rudoy, którego nielegalne działania zgłoszono.
Kolejny przypadek korupcji dotyczy członka KRAIL, który żądał łapówki w wysokości 90 tys. dolarów za wydawanie koncesji i zezwoleń na prowadzenie gier hazardowych na terenie obwodów czernihowskiego i zaporoskiego. Urzędnik został zdemaskowany podczas przekazywania łapówki i został zwolniony ze stanowiska. Takie przypadki nie tylko podważają reputację komisji, ale także budzą wątpliwości co do integralności całego procesu wydawania licencji na gry hazardowe na Ukrainie.
Konkluzja: reforma czy likwidacja?
Od początku swojej działalności CRAIL borykał się z korupcją, nieprzejrzystością i słabymi kontrolami na rynku gier hazardowych. Komisja nie sprostała głównym wyzwaniom - stworzeniu przejrzystych warunków wydawania licencji, zapewnieniu skutecznej kontroli nad nielegalnymi biznesami i ochronie graczy przed uzależnieniem od hazardu. Skandale wokół kierownictwa komisji i brak wizji strategicznej wywołały ostrą krytykę ze strony społeczeństwa, polityków i ekspertów.
W tym kontekście pojawiają się wezwania do całkowitej likwidacji CRAIL i stworzenia nowego systemu regulacji rynku gier hazardowych, w którym wszystkie procesy wydawania licencji będą zautomatyzowane i przejrzyste. Zmniejszyłoby to ryzyko korupcji i zwiększyłoby skuteczność kontroli rządowej. Otwarte pozostaje jednak pytanie: czy reforma stanie się nowym etapem przejrzystej kontroli nad rynkiem gier hazardowych, czy też sytuacja się powtórzy, ale pod inną nazwą i nowymi twarzami?
