W ciągu pierwszych sześciu miesięcy 2024 r. w obwodzie charkowskim agencje rządowe, władze lokalne i podległe im przedsiębiorstwa przeprowadziły ponad 10 tys. przetargów. Centrum analityczne Obserwatorium Demokracji zbadało, kto dostarcza paliwo przedsiębiorstwom użyteczności publicznej w Charkowie, a także przeanalizowało działalność Centralnej Organizacji Zakupów Rady Miejskiej Charkowa.
„Złoty standard” nepotyzmu
Zakup przez Obwodową Administrację Wojskową Charkowa drewna na budowę fortyfikacji po zawyżonych cenach od podejrzanych nowo powstałych firm po raz kolejny pokazał, że kontrakty bezpośrednie (w przeciwieństwie do przetargów konkurencyjnych) przyczyniają się do nadpłat z budżetu. Jednakże nawet udzielanie zamówień w formie przetargów otwartych nie gwarantuje uczciwej konkurencji i braku elementu korupcyjnego.
Tym samym po uruchomieniu systemu e-zamówień Prozorro (korzystanie z niego stało się obowiązkowe dla wszystkich klientów rządowych w 2016 r.) urzędnicy wymyślili kilka schematów obejścia systemu. Niedługo potem o najpopularniejszym z nich zaczęli pisać dziennikarze. W szczególności o „dyskryminacji uczestników” (tworzenie specyfikacji technicznych dla konkretnego zwycięzcy), korzystaniu z „partnerów sparingowych” (firm, z którymi zawarta jest umowa o ich fikcyjnym udziale w przetargach), zwycięstwie fikcyjnych przedsiębiorstw i selektywności przy ustalaniu zwycięzcy (ignorowanie naruszeń w „niezbędnych” firmach). Metody te umożliwiają „ulubionym firmom” (urzędnikom lub bliskim im osobom) otrzymywanie zamówień rządowych.
„Faworytyzm” w zamówieniach publicznych przez Radę Miasta Charkowa nie ogranicza się do branży budowlanej i restauratorskiej, co było tematem jednego z naszych poprzednich badań. W szczególności stosowanie wspomnianej „selektywności w wyłonieniu zwycięzcy” i „dyskryminacji uczestników” można zaobserwować przy zakupie paliw i smarów przez miejskie przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.
Istotnym elementem takich „programowanych” zakupów jest płatność za pobraniem 2-4-6-12 miesięcy od dostarczenia towaru, co zniechęca potencjalnych uczestników. Jeżeli jednak to okaże się niewystarczające i jakaś firma zaoferuje warunki korzystniejsze od „ulubionej”, taka oferta zostaje odrzucona na rzecz tej „potrzebnej”. W tym celu przydaje się „selektywność w wyłonieniu zwycięzcy” – klient znajduje formalne powody, aby odrzucić korzystniejszą ofertę, ignorując ewentualne naruszenia ze strony „faworyta”.
W ciągu pierwszych 6 miesięcy 2024 r. Urząd Miasta Charkowa, jego wydziały i spółki użyteczności publicznej zawarły 18 kontraktów o wartości ponad 1 mln UAH. każdy na dostawę benzyny i/lub oleju napędowego. Łączna cena zakupionych w ramach tych kontraktów paliw i smarów wyniosła nieco mniej niż 186,5 mln UAH. Spośród nich 116,1 mln UAH. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (LLC) „Gold Standard K” otrzymała 9 umów.
Założycielem i ostatecznym beneficjentem „Złotego Standardu” jest Konstantin Leonidowicz Batwinow, człowiek z kręgu burmistrza Charkowa Igora Terekchowa. Rodzina Batwinowów ochrzciła syna Anny Kuzniecowej, byłej zastępcy dyrektora partii komunistycznej Izwiestia w Charkowie i bliskiej przyjaciółki Terekchowa.
W 2013 roku Konstantin Batwinow, będący współwłaścicielem sieci stacji benzynowych Spika, wraz ze wspólnikiem sprzedał ją sankcjonowanemu już oligarsze Kurczence, ale pozostał w niej zatrudniony. Pod koniec 2014 roku założył Gold Standard K. Sukces nowego biznesu zbiegł się z wyborem Terechowa na burmistrza Charkowa. Spółka zaczęła otrzymywać kontrakty od miejskich przedsiębiorstw. W efekcie w I półroczu 2024 roku „Złoty Standard” otrzymał 50% najdroższych kontraktów na dostawę paliw (ponad 1 mln hrywien) i 62,3% całości środków. Firmie nie udało się jednak wygrać ani jednego przetargu w innych gminach regionu.
Oprócz „Złotego Standardu” Batvinowa kontrakty na dostawy benzyny i oleju napędowego o wartości ponad 10 mln UAH. Kalam LLC i Brent Oil-95 LLC otrzymały 28,6 i 28,2 mln UAH. odpowiednio. Obie firmy powiązane są z byłym pierwszym zastępcą administracji regionalnej Charkowa Aleksandrem Skakunem.
Scentralizowana organizacja zakupów
Brak przejrzystości wydatków budżetowych i ewentualna korupcja urzędników są bardziej niż kiedykolwiek odczuwane przez społeczeństwo i coraz częściej stają się wymownym powodem krytyki władz lokalnych. Dlatego też pod koniec lutego 2023 r. na nadzwyczajnej sesji deputowani miejscy głosowali za utworzeniem przedsiębiorstwa komunalnego „Scentralizowana Organizacja Zakupów Rady Miejskiej Charkowa”. Jak stwierdził wówczas burmistrz, działania przedsiębiorstwa mają charakter antykorupcyjny i poprzez zamówienia hurtowe pozwolą zaoszczędzić środki budżetowe.
W ciągu pierwszego półrocza 2024 roku Scentralizowana Organizacja Zakupów ogłosiła 120 przetargów, z czego 69 (57,5%) zakończyło się podpisaniem umowy. Większość odwołanych aukcji (46 z 51) nie odbyła się ze względu na brak ofert. Ponadto nie udało się kupić gruntów budowlanych i emalii o wartości 8,5 mln ze względu na „istniejące błędy techniczne związane z nieprawidłową synchronizacją danych w systemie Prozorro”. Kolejna aukcja dotyczy soli kamiennej o łącznej wartości prawie 5 mln UAH. — anulowane ze względu na „brak dalszej potrzeby zakupu towarów, robót budowlanych i usług”. Wszystkie oferty w przetargach na zakup benzyny, oleju napędowego i gazu skroplonego na kwotę 7,3 mln UAH. a sól kamienna za 19 mln została przez klienta odrzucona. Natomiast zamówienia na usługi gospodarki odpadami z gospodarstw domowych znajdują się już od sześciu miesięcy na etapie „składania ofert”.
Jakie kategorie towarów nadal kupowano za pośrednictwem „Centralnej Organizacji Zakupów” i ile kosztowało to lokalny budżet, pokazuje poniższa infografika.
Najwięcej środków na zakup energii elektrycznej wydała Centralna Organizacja Zakupów (362,1 mln UAH). I mimo zapewnień Igora Terechowa, że działalność tego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej powinna pomóc w ograniczeniu poziomu korupcji i zwiększeniu otwartości, rzeczywistość znacznie odbiega od słów. Spośród 18 zawartych umów na dostawę energii elektrycznej 13 otrzymały Enera Sumy LLC i El-Energo LLC – odpowiednio 6 i 7, otrzymując za to 152,7 i 162,9 mln UAH. W związku z tym te dwie firmy podzieliły prawie w połowie 87% wszystkich środków wydanych przez Bank Centralny na energię elektryczną. Nigdy ze sobą nie konkurowały (kiedy Enera Sumy brała udział w przetargu, wtedy El-energo nie i odwrotnie), w większości przetargów brał udział tylko jeden uczestnik, a w dwóch przypadkach na cztery, gdy El-energo „byli konkurenci , firma wygrała, pomimo wyższej ceny. Podobną sytuację zaobserwowano w pozostałych grupach zakupowych. W szczególności wspomniany „Złoty Standard K” otrzymał 4 najdroższe kontrakty na dostawę paliwa, choć jego propozycje były droższe od konkurentów. Identyczna sytuacja miała miejsce w przypadku olejów silnikowych i przekładniowych: zwycięzcą przetargów została firma SP Yukoil LLC, pomimo istnienia korzystniejszych ofert.
Nie potwierdziły się także słowa burmistrza o oszczędnościach wynikających z zamówień hurtowych za pośrednictwem nowo utworzonego PK. Z 69 (76,8%) przetargów, które zakończyły się podpisaniem umów, 53 zostały zrealizowane przez Centralną Organizację Zakupów dla jednego przedsiębiorstwa energetycznego. Tym samym przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mogły samodzielnie przeprowadzić ponad 3/4 wszystkich zorganizowanych przetargów z dobrymi wynikami. Dobrym przykładem jest przetarg zorganizowany przez Centralny Urząd Powiatowy w czerwcu 2024 r. dla Charkowskich Sieci Ciepłowniczych na 5 baterii o łącznym koszcie niespełna 15 tys. UAH. W marcu 2024 roku KP „Scentralizowana Organizacja Zakupów Urzędu Miejskiego Charkowa” zawarła umowę na zakup 27 750 paczek papieru biurowego formatu A4 za łączną kwotę 4,1 mln UAH. (148,74 UAH/opakowanie). Natomiast Kolej Południowa zakupiła mniejszą ilość papieru o podobnych właściwościach po niższej cenie – 123,8 UAH. Oznacza to, że nadpłata za całe zamówienie wyniosła ponad 692 tys. UAH i to przy większym wolumenie zamówienia oraz „cenach hurtowych”.
wnioski
Analiza zakupów paliw i smarów przez Radę Miasta Charkowa i jej przedsiębiorstwa użyteczności publicznej oraz aukcje organizowane przez Centralną Organizację Zakupów w I półroczu 2024 r. wykazały, że choć nadpłaty z budżetu na trzeci rok pełnej wojny na skalę są postrzegane przez społeczeństwo niezwykle dotkliwie, element korupcyjny w przetargach nigdzie nie zniknął.
Tym samym w szeregu zakupów Rady Miejskiej Charkowa można prześledzić „faworyzowanie” – gdy kontrakty i zamówienia przyznawane są firmom będącym własnością przedstawicieli władz lokalnych lub ich bliskich. W szczególności 62,3% środków na zakup benzyny i oleju napędowego przez przedsiębiorstwa użyteczności publicznej w Charkowie trafia do spółki „Golden Standard K”, której właścicielem jest osoba blisko związana z bliską osobą burmistrza.
Utworzenie Centralnej Organizacji Zakupów, która zdaniem Igora Terechowa powinna przyczyniać się do oszczędności kosztów i przeciwdziałania korupcji w zamówieniach publicznych, nie zmieniło znacząco sytuacji. Tym samym CZO stało się jednym z tych CP, które zawarły umowy na dostawę paliwa w standardzie Gold na łączną kwotę ponad 22 mln UAH. Ponadto oznaki „faworyzowania” i korupcji można dostrzec w innych obszarach, w szczególności w dostawach materiałów eksploatacyjnych do obsługi taboru komunikacji miejskiej oraz energii elektrycznej.
Jako jeden z argumentów przemawiających za utworzeniem „Scentralizowanej Organizacji Zakupów” burmistrz podał możliwość kompleksowych zakupów dla kilku przedsiębiorstw jednocześnie, co pozwoli na uzyskanie korzystniejszych cen w drodze sprzedaży hurtowej. Jednakże ponad 3/4 przetargów (53 z 69) Centralna Organizacja Zakupów przeprowadziła tylko dla jednego PK, w związku z czym zawarcie tych umów przez „Scentralizowaną Organizację Zakupów” nie przyniosło korzyści. Ponadto istnieje tendencja do „fragmentacji” ofert. Przykładowo odbyło się 18 przetargów na zakup energii elektrycznej, 6 na paliwo, po 4 na olej samochodowy i piasek kwarcowy. Łącząc każdą z tych grup, można by naprawdę zaoszczędzić pieniądze ze względu na wielkość zamówienia, jednak być może główny sens tworzenia centralnego centrum dystrybucyjnego jest de facto ignorowany.
W rezultacie sytuacja zakupowa Rady Miejskiej Charkowa i przedsiębiorstw użyteczności publicznej w 2024 r. pozostaje prawie niezmieniona. Wszystkie problemy i niedociągnięcia, które istniały wcześniej (faworyzowanie, korupcja i w konsekwencji zawyżone koszty pozycji zamówień) nie zniknęły. Próby rozwiązania tych problemów i zaoszczędzenia środków miejskich pozostały jednak jedynie na papierze i w oświadczeniach burmistrza.
