Pierwsza propozycja projektu ustawy dotycząca uregulowania działalności lobbingowej na Ukrainie została zarejestrowana w Radzie Najwyższej w 2020 roku.
Lobbing jest zwykle nazywany jakimkolwiek wpływem na władzę ustawodawczą lub wykonawczą państwa w celu obrony interesów określonej struktury handlowej lub grupy osób mających interesy biznesowe.
Obecnie lobbing na świecie to biznes o wielomiliardowych obrotach, regulowany na poziomie legislacyjnym. Pionierami działalności lobbingowej byli przedstawiciele amerykańskiego biznesu na początku XX wieku. Następnie lobbing stał się powszechny we wszystkich innych rozwiniętych krajach świata.
Na Ukrainie koncepcja lobbingu pojawiła się wraz z uzyskaniem niepodległości w 1991 roku, jednak zjawisko to nadal nie jest odpowiednio uregulowane na poziomie legislacyjnym. Od około 20 lat podejmowane są próby normalizacji promocji interesów wielkiego biznesu w ukraińskim parlamencie.
Już w 2009 roku Rada Najwyższa przyjęła Koncepcję projektu ustawy Ukrainy „O wpływie społeczeństwa na uchwalanie rozporządzeń”. Ukraiński parlament przyjął także Ustawę Ukrainy „O podstawach polityki antykorupcyjnej państwa na Ukrainie (Strategia Antykorupcyjna) na lata 2014-2017”. Te inicjatywy legislacyjne miały na celu uregulowanie zasad prawnych lobbingu.
Czy kolejna próba legitymizacji lobbingu zakończy się sukcesem?
Pierwszy projekt ustawy dotyczący działalności lobbingowej na Ukrainie, który może zmienić zasady gry w zakresie reprezentowania interesów biznesowych w organach władzy - Yu Tymoszenko i S. Własenko „O państwowej rejestracji podmiotów lobbujących i realizacji lobbingu na Ukrainie”. został zarejestrowany w 2020 roku. Obecnie posłowie koalicji rządzącej wspólnie z Narodową Agencją Przeciwdziałania Korupcji przygotowali projekt ustawy „O uczciwym lobbingu na Ukrainie”, który koresponduje ze Strategią Antykorupcyjną do 2025 roku i Państwowym Programem Antykorupcyjnym na 2023 rok -2025.
Ustawa NAPC definiuje podstawowe pojęcia lobbingu, wprowadza krajowy rejestr lobbystów oraz nakłada na osoby reprezentujące interesy gospodarcze obowiązek sporządzania sprawozdań ze swojej działalności. Proponuje także wprowadzenie Kodeksu Etycznego dla lobbystów, regulującego bezpośrednio zasady ich współpracy z legislatorami oraz innymi przedstawicielami rządu i biznesu.
Celem inicjatywy legislacyjnej jest stworzenie przejrzystego rynku lobbingu i przezwyciężenie schematów korupcyjnych rozpowszechnionych na najwyższych szczeblach władzy.
Proponowany model lobbingu bardziej przypomina europejski niż amerykański, który po prawie stu latach istnienia jest nadmiernie regulowany.
Inne zalety rachunku to: ·
przejrzystość, pozwalająca znaleźć informacje o lobbyście z otwartych źródeł dzięki rejestrowi i skontaktować się z nim w sprawie usług; ·
dokument przyznaje lobbystom prawo do oficjalnych spotkań z przedstawicielami władzy ustawodawczej i wykonawczej; ·
Lobbyści mogą zostać oficjalnymi współautorami ustaw i uczestniczyć w posiedzeniach komisji Rady Najwyższej.
Lobbing i organizacje społeczne na Ukrainie
Jedną z cech wprowadzenia ukraińskiej wersji lobbingu jest wpływ zmian legislacyjnych na działalność organizacji publicznych.
Dzięki legalizacji lobbingu organizacje publiczne zostaną wzmocnione i otrzymają mechanizmy prawne umożliwiające wspieranie ich inicjatyw. Do wpływowych stowarzyszeń społecznych można zaliczyć Centrum Antykorupcyjne (ACC), organizację pozarządową Automajdan i inne. W odróżnieniu od firm prywatnych rejestracja w nowym rejestrze lobbystów organizacji publicznych będzie bezpłatna.
Projekt ustawy przewiduje jeszcze kilka preferencji dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a mianowicie brak odpowiedzialności administracyjnej za naruszenie działalności lobbingowej oraz zwolnienie z konieczności sporządzania odrębnych raportów.
W jaki sposób firma może skorzystać z usług lobbystów?
Zgodnie z przedstawionym projektem ustawy każda firma ma prawo zawrzeć umowę z lobbystą wpisanym do rejestru. W innym przypadku lobbysta może zarejestrować się po podpisaniu umowy z przedstawicielem firmy. Taka współpraca przynosi obustronne korzyści każdemu przedsiębiorstwu, ponieważ pomaga kształtować politykę gospodarczą firmy i planować jej rozwój.
Projekt ustawy zabrania korzystania z usług lobbystów przedstawicielom biznesu powiązanego z krajem agresorem: Rosją i Białorusią.
W przypadku naruszeń prawa o lobbingu przewidziana jest odpowiedzialność administracyjna - 5400 UAH. Osoba naruszająca prawo jest wpisana do rejestru osób, które dopuściły się korupcji lub przestępstw z nią związanych. Ustawa przewiduje odpowiedzialność sprawcy naruszenia po roku od jej wejścia w życie.
Jak przedsiębiorcy lobbują swoje interesy w ukraińskim parlamencie
Uderzającym przykładem lobbingu na Ukrainie jest reprezentacja branży tytoniowej na szczeblu legislacyjnym.
Taktyka firm tytoniowych polega na opóźnianiu i blokowaniu inicjatyw związanych z kontrolą tytoniu, w związku z czym składa się wiele alternatywnych ustaw. Przykładowo w ustawie antytytoniowej nr 2813 o zmniejszeniu atrakcyjności wyrobów tytoniowych dla dzieci i młodzieży przedstawiono 5 alternatywnych projektów ustaw. W rezultacie ustawa nigdy nie została uchwalona.
Lobby tytoniowe reprezentują deputowani w odpowiednich komisjach Rady Najwyższej oraz jej przedstawiciele w ministerstwach. Ratyfikacja Protokołu w sprawie eliminowania nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi stoi w martwym punkcie od roku, choć Ukraina jest jednym ze światowych liderów w przemycie wyrobów tytoniowych.
Innym uderzającym przykładem lobbingu w ukraińskim parlamencie jest reprezentowanie interesów branży hazardowej. Do 2021 roku branża hazardowa w naszym stanie pozostawała całkowicie w cieniu, nie wnosząc ani grosza do skarbnicy. Nie udało się powstrzymać istnienia gier hazardowych metodami dyrektywnymi, dlatego postanowiono objąć je kontrolą państwa.
W lipcu 2020 r. Rada Najwyższa przyjęła ustawę nr 2285-d „W sprawie państwowych regulacji dotyczących działalności związanej z organizacją i prowadzeniem gier hazardowych”, która regulowała działalność branży hazardowej. Ustawa przewidywała utworzenie organu regulacyjnego ds. gier hazardowych, określała wymagania i ograniczenia na rynku, koszt licencji oraz zasady opodatkowania.
To tu powstało potężne lobby, dzięki któremu stworzono niemal idealne warunki do funkcjonowania legalnego rynku gier hazardowych z niskimi podatkami i uproszczonym systemem uzyskiwania licencji. Już w marcu 2021 posłowie ludowi ponownie powrócili do kwestii uregulowania działalności hazardowej – w parlamencie zarejestrowano 9 nowych ustaw, które złagodziły funkcjonowanie zakładów gier hazardowych, obniżyły koszty uzyskania licencji i opodatkowania dochodów.
Dopiero w sierpniu 2023 roku, prawie 1,5 roku od rozpoczęcia wojny na pełną skalę, zniesiono ulgi podatkowe dla branży hazardowej, a 30 sierpnia prezydent podpisał ustawę o zwrocie podatku obrotowego od kasyn internetowych.
Mimo że lobbowanie na rzecz interesów ukraińskiego biznesu od dawna pozostaje w cieniu, w ostatnich latach państwo podjęło ogromne kroki w celu prawnego uregulowania tej działalności, biorąc pod uwagę doświadczenia międzynarodowe i stanowiska zainteresowanych stron. Przyjęcie przepisów dotyczących lobbingu powinno stać się motorem pozytywnych zmian i zapobiec tworzeniu się korupcji, a nie kolejny akt populizmu ze strony obecnego rządu.
