Należy zauważyć, że rynek szarego tytoniu na Ukrainie stale rośnie od 2018 roku, jednak po rozpoczęciu wojny na pełną skalę zaczął się rozwijać jeszcze szybciej.
„Wszyscy wiedzą, gdzie produkowane są nielegalne papierosy. Ktoś to przyznaje, z naszych informacji wynika, że ta działalność jest objęta parasolem ochronnym” – powiedział reporterom źródło z branży tytoniowej.
Według Kantar Ukraine w czerwcu ubiegłego roku udział nielegalnych wyrobów tytoniowych na Ukrainie wynosił 19,5% rynku, a na koniec roku osiągnął już 25,7%. Oznacza to, że co czwarty papieros na Ukrainie pochodzi z nielegalnych źródeł.
W publikacji zauważono, że istnieją w przybliżeniu dwie przyczyny gwałtownego wzrostu nielegalnej produkcji papierosów na Ukrainie:
„Po pierwsze, organy ścigania są całkowicie nieskuteczne lub nie chcą być skuteczne.
Drugim powodem jest szybko rosnący podatek akcyzowy. Podatki stanowią 70-80% ceny detalicznej paczki papierosów. Nielegalni producenci oczywiście im nie płacą, co czyni ich biznes opłacalnym.”
W latach 2018-2025 akcyza na Ukrainie powinna rosnąć o 20% rocznie, aby zbliżyć się do poziomu UE. Jednak z każdą podwyżką zwiększa się szary udział papierosów, a sprzedaż legalna maleje. Jeśli w 2018 r. na Ukrainie wypalono 59 miliardów sztuk legalnych papierosów, to w 2019 r. było ich już 52,69 miliarda sztuk, w 2020 r. – 47,53 miliardów sztuk; w 2021 r. – 44,21 mld sztuk, następnie w 2022 r. – już tylko 36,9 mld sztuk.
Kto za tym stoi i jak nielegalne papierosy trafiają na rynek
Nielegalne papierosy są sprzedawane na kanałach Telegramu. Można kupić blok lub więcej. Ceny hurtowe obowiązują od 500 sztuk. Oferta jest szeroka, dostępne są nawet papierosy luzem, bez opakowania, a na życzenie można dokupić tytoń, filtry i bibułę tytoniową.
Nielegalne papierosy dzielą się na dwie grupy.
Do pierwszej kategorii zaliczają się oczywiste podróbki, głównie marki międzynarodowych koncernów tytoniowych, które w ogóle nie posiadają znaków akcyzy.
Druga obejmuje produkty formalnie przeznaczone do sprzedaży w strefie wolnocłowej (oznaczone jako Duty Free) lub na eksport. Takich towarów teoretycznie nie można sprzedać w zwykłych sklepach, ale dzięki naklejce „Duty Free” konsument nie musi się zastanawiać, dlaczego na opakowaniu nie ma znaku akcyzy.
Według wspomnianego raportu Kantar, większość nielegalnych papierosów dystrybuowana jest w dużych miastach Ukrainy: Dnieprze, Odessie, Lwowie, Charkowie itp., a najpopularniejszą marką są papierosy Compliment.
Odnosząc się do materiału „Prawdy Gospodarczej” za rok 2023, „Gazeta Wyborcza” zauważa, że w 2022 r. 64% produkcji „szarych papierosów” na Ukrainie przypadało na Vinnikovskaya Tobacco Factory LLC.
„Według YouControl firma ta należy do wpływowego lwowskiego biznesmena, byłego zastępcy Rady Obwodu Lwowskiego, honorowego prezesa FC Rukh Grigorija Kozłowskiego” – podkreśla polska publikacja.
„Kolejnym dużym producentem nielegalnego tytoniu jest firma United Tobacco, powiązana z byłym deputowanym Frontu Ludowego Nikołajem Martynenko.
Zamknięcie fabryki w Żełtyje Wody było bodaj największym zwycięstwem w walce z szarą strefą, jakim chwalili się parlamentarzyści. Jednocześnie, zdaniem rozmówców ED zajmujących się rynkiem tytoniowym, fabryka w obwodzie tarnopolskim ożyła na nowo” – dodaje Wyborcza i zauważa, że „takie cuda zdarzają się tu często”.
Dziennikarze zwracają uwagę, że ukraińskie organy ścigania otrzymują całe wykazy punktów sprzedaży nielegalnych papierosów i dane o nielegalnych fabrykach, ale wtedy nic się nie dzieje.
„Papierosy bez akcyzy są konfiskowane, następnie rozdawane żołnierzom, a potem trafiają z powrotem na czarny rynek. Wyroby opatrzone fałszywymi znakami akcyzy od niedawna mają na opakowaniach informację, że zostały wyprodukowane przez ukraińskie firmy Tobacco Production i United Tobacco. Nielegalne papierosy, rzekomo przeznaczone na eksport lub bezcłowe, oznaczone są oznaczeniami Fabryki Tytoniowej w Winnicy” – czytamy w publikacji.
Ile ukraiński budżet traci na tytoniu zwolnionym z akcyzy?
Gazeta Wyborcza zauważa, że istnieją różne dane na temat strat ukraińskiego budżetu na nielegalnym handlu wyrobami tytoniowymi. W szczególności podczas omawiania tej kwestii w Radzie Najwyższej pojawiła się kwota 1 miliarda dolarów.
Jednak według branży tytoniowej w wyniku utraty akcyzy na „szare papierosy” ukraiński budżet traci rocznie ponad 2,5 miliarda złotych (24 miliardy hrywien).
„Za tę kwotę można kupić 29 wyrzutni HIMARS wraz z wyposażeniem (koszt jednego zestawu to około 20,7 mln dolarów)” – czytamy w publikacji.
W lutym państwa G7 wezwały władze Ukrainy do wzmocnienia stanowiska wobec nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi. Obawiają się wzrostu eksportu podrabianych papierosów z Ukrainy do Europy. Jednak Władimir Zełenski i ukraiński rząd twierdzą, że czasy mafii tytoniowej dobiegły końca, ponieważ Ukraina przyjęła ustawę zakazującą sprzedaży papierosów w sklepach wolnocłowych.
Jak jest w Europie?
Gazeta Wyborcza zauważa, że największym dostawcą nielegalnych papierosów w Europie jest Francja, gdzie „szare towary” stanowią ponad 32%. Polska, choć wcześniej była aktywnym dostawcą nielegalnego tytoniu zarówno na rynek własny, jak i europejski, obecnie „radzi sobie bardzo dobrze”.
„Biznes był bardzo dochodowy, bo dochody z nielegalnej produkcji papierosów są prawie takie same, jak z handlu narkotykami. Rentowność jest tak wysoka, że już w miesiąc można zostać milionerem” – czytamy w publikacji.
W 2015 roku udział szarego tytoniu w Polsce wyniósł 16,8% rynku, ale polskie służby nauczyły się masowo zamykać takie fabryki. W latach 2018–2022 w całej Unii Europejskiej zidentyfikowano 299 nielegalnych fabryk tytoniu. Spośród nich 46%, czyli 137 przedsiębiorstw, znajdowało się w Polsce. Obecnie, jak wynika z raportu firmy analitycznej KPMG, udział nielegalnych papierosów w Polsce jest rekordowo niski i wynosi 4,2%. Średnio tylko co 25 papierosów wypalonych w Polsce pochodzi z nielegalnych źródeł.
